Таныған ерҙә буйға хөрмәт, танымаған ерҙә тунға хөрмәт.

Таныған ерҙә буйға хөрмәт, танымаған ерҙә тунға хөрмәт.
Кейеменә ҡарап ҡаршылайҙар, аҡылына ҡарап оҙаталар.
Итеге тайыш булһа ла йөрәге тайыш булмаһын мәҡәлдәрендә кейем байлығына ҡарағанда аҡыл-күңел байлығына өҫтөнлөк бирелеүе сағыла.
Шулай ҙа кейем кеше тураһында күпте һөйләй: матди тәъмин ителешен, кейем һайлай белеүен - зауығын, бөхтәлек-әрпешлеген, ҡайһы саҡта милләтен, һөнәрен, хатта кәйефен бер ҡараш ташлауҙан тиерлек әйтеп була.
Ағас күрке - япраҡ, әҙәм күрке - сепрәк тигән әйтемдән халҡыбыҙҙың кейенә белеүгә ҙур әһәмиәт биргәнен күрәбеҙ. Бөхтә, килешле кейенеү - кешенең үҙенә лә, кешегә лә ихтирамлы мөнәсәбәте һынланышы:
Йыйнаҡ бул, йыйнаҡлы булһаң, тыйнаҡлы булырһың.
Сәсе-башы туҙыҡ, ялбыр-йолбор ҡиәфәтле әҙәм үҙ-үҙен кәмһетә, ерәнеү тойғоһо, аҡыл камиллығына шик уята йә булмаһа: «Был мине кешегә лә һанламайҙыр, мәсхәрә итергә маташалыр, ихтирам итһә, бындай ҡиәфәттә күренергә тартыныр ине», - тигән фекер тыуа.
Милли эстетика ниндәй сифаттарҙы матурлыҡ категорияһына индергәненә үрҙә миҫалдар килтерелгәйне инде. Һәр заманда һылыулыҡ стандарттары үҙгәреп торһа ла, зифа буй-һын, сәләмәт тән «моданан» сыҡмаған:
Һауаны йондоҙ, ирҙе һаҡал, ҡатын-ҡыҙҙы сәс матурлай.
Күрклегә күмер ҡабы ла килешә.
Матур кешегә бар нәмә лә килешә.
Сусҡаны алтын менән дағалаһаң да ат булмаҫ
тигән әйтемдәр тәбиғи матурлыҡ күҙалланышына тағы бер миҫал. Сәс магик көскә лә эйә тип һаналғанлыҡтан, уны ҡырҡтырыуҙан бик һаҡланғандар, ниндәйҙер ҡаты ауырыу ғына (мәҫәлән, беттән йоға торған тиф) ҡағиҙәне боҙоуға сәбәп була алған. Ҡатын-ҡыҙҙың сәсте даими ҡыҫҡа йөрөтөүе - совет заманы шауҡымы.

Бүрекһеҙ баш - күркһеҙ баш.
Килбәт - кейемдә.
Ҡамсат бүрек - түр күрке, түңәрәк һаҡал - ир күрке.
Ҡырма бүрек - баш күрке, көмөш йөҙөк - ҡул күрке.
Әйткәндәй, мосолман ирҙәренә көмөш йөҙөк йөрөтөргә ҡушыла.
Уйламай-нитмәй генә кейем алмаған боронғолар, күп нәмәләрҙе иҫтә тотҡандар:
* йыл миҙгеленә ярашлылыҡ -
Йәйен - аҡтан, ҡышын ҡаранан кейен.
Йәй елбәгәй йөрөргә елән яҡшы.
Туғыҙ йөйө булһа ла тун яҡшы.
* төҫө, тәғәйенләнеше -
Аҡ кейем кер тотмай.
Ҡара кейем ҡасырмаҫ, аҡ кейем батырмаҫ.
Яҡшы кейем - туй күрке.
* хаҡы -
Кейемде кешеһенә ҡарап тегәләр.
Ярлының аҡсаһын арзан кейем бөтөрөр.
* кейеүсеһе ни заттан -
Ҡыҙҙың күҙе ҡыҙылда.
* төрлө осраҡта кейергә мөмкин булыуы, оҙағыраҡ кейергә мөмкинлек -
Киң кейем туҙмаҫ (туҙа бара үҙгәртеп тегеп була, кәүҙәң ҡалынайып китһә лә ярай).
Ямауы табылмаҫ кейемде кеймә.
Итегем ҡулалдыға, ситегем - һыйға.
Кейемде алыу менән түгел, уны һаҡлап кейеү, ҡәҙерен белеү - маҡтаулы:
Ат аяған ат менер, тун аяған тун кейер.
Кейемде кейеү менән түгел, һалыу менән.
Туҙған булһа ла йыуған булһын.
Иҫке яңыны һаҡлар.
Ямаһаң яңы була.

Әммә кейемде һаҡлайым тип һалып ҡуйыу ҙа килешмәй: Ятҡан кейем үҙ алдына туҙыр.
Кемдер яңы кейем менән күренһә, яҡшы теләктәр әйтеү йолаһы киң таралған:
Йылы тәнеңдә туҙһын.
Күлдәгең көйрәк булһын (йәғни, туҙғансы кейергә яҙһын), ғүмерең оҙаҡ булһын.
Кейемең ҡотло булһын.
Ғәҙәттә, ҡото һиңә лә йоҡһон тип яуап бирәләр. Кейәүгә сыҡмаған ҡыҙҙарға иһә Күлдәгең ситән башына, үҙең кейәү ҡашына; Кейәү ҡулы тейһен! тип теләйҙәр.

 

Гүзәл Ситдиҡованың "Күсле ил-көслө ил" китабынан.