+7 °С
Болотло
Бөтә яңылыҡтар
Ваҡиғалар
20 Май 2023, 15:47
«Кәкүк сәйе»
-
Саҡырмасы, кәкүк, ай, һаташып,
Хәсрәт арттырырға маташып...
Башҡорт халыҡ йыры
Башҡорттарҙың боронғо йола байрамы. Ул күҙгә күренеп бармаған матур тауышлы кәкүк ҡошона арналған. Был йола Урал аръяғында, Башҡортостандың төньяҡ-көнсығышында, көньяҡ-көнбайышында һәм үҙәк райондарҙа таралған булған. Ошоға оҡшаш календарь байрамдары Көньяҡ Урал һәм Волга буйының урта өлөшө халыҡтарында танылыу тапҡан.
«Башҡортостан энциклопедияһы»нда ошо байрам менән яҙҙы ҡаршылауҙары тураһында яҙылған. Был йола борондан «кәкүк айында», апрель аҙағынан июнгәсә, ер ҡарҙан әрселгәндә һәм тәүге йәшеллек менән ҡапланғанда, йылы яҡтан ҡоштар ҡайтып килгән мәлдә үткәрелгән. Орнитологтар әйтеүенсә, аяҙ һәм тымыҡ көндө кәкүктең серле моңо ике саҡрым тирәһе алыҫлыҡҡа ишетелеп торорға мөмкин. Йыл һайын кәкүк тауышы яңғыраған аҡлан-болондарға ҡатын-ҡыҙҙар, йәштәр, балалар йыйылған, ирҙәр иһә байрамда ҡатнашмаған. Тәбиғәткә сығыусылар уйын уйнап, йырлап, киләсәкте юрап ҡайтҡан. Тап шул мәлдә ҡырҙа ашарға яраҡлы үләндәр: ҡуҙғалаҡ, балтырған, оҫҡон йыуаһы, йыуа, ҡаҡы баш күтәргән. Байрамға сығыусылар шуларҙы тәмләп, ритуаль йырҙар йырлап йыйғандар.
Азалия Илембәтова үҙенең «Башҡорттарҙың исламға тиклемге ышаныуҙарында кәкүк образы» мәҡәләһендә ошолай тип яҙған:
«Ғәҙәттә байрамды уның бар шарттарын белгән инәй ойошторған. Ҡайһы бер райондарҙа уны «юлбашсы» тип атағандар. Инәй сыбар күлдәк һәм тәңкә баҫылған еңһеҙ камзул кейгән, башына ситтәренә түңәрәк баҡыр тәңкә теҙелгән яулыҡты яҙып ебәреп ябынған, ул уның бөтә арҡаһын ҡаплап торған, ә икенсе яулыҡты косынка итеп бәйләгән. Яулыҡтар өҫтөнә бейек өҫлө кәпәс кейелгән. Байрам көндө тантаналы кейенгән ҡатын-ҡыҙҙар һәм балалар тау битенә йәки йылға буйына, ҡай саҡ йорт янындағы туғайҙа йыйылған».
Сәй эсеү йыйындың мөһим өлөшө булған. Бының өсөн үҙҙәре менән бәлеш, ҡоймаҡ, бауырһаҡ, ҡоймаҡ, ғөбәҙиә, бал, ҡыҙыл эремсек кеүек ашамлыҡтар килтергәндәр. Ризыҡтың бер аҙ өлөшөнән кәкүккә лә өлөш сығарғандар. Ғәҙәттә балалар һөттән һәм унан әҙерләнгән ҡатыҡ, ҡаймаҡты ағас төбөнә ҡойған, тауыҡ йомортҡаһы ҡалдырған, ботаҡтарға ҡыҙыл таҫма бәйләгән. Быларҙың барыһы ла кәкүктәр миһырбанлы булһын өсөн эшләнгән.
Ҡатын-ҡыҙҙар сәй ҡайнатҡан, табын әҙерләгән, йәштәр төрлө халыҡ уйындарын («Аҡ тирәк, күк тирәк», «Күмер йөҙөк», «Йәшерәм яулыҡ», «Өс бүкән», «Аҡ ҡайын», «Балға бар», ҡушарлап йүгереү, һикереү, ҡыҙҙар һәм йәш ҡатындар араһында арҡан тартышыу) уйнаған, бейегән, йырлаған, таҡмаҡ әйткән. Балаларҙы һикереүҙә, йүгереүҙә, билбаулы көрәштә ярыштырғандар. Малайҙар йәйә-уҡ яһап, атышып, мәргәнлектә көс һынашҡан. Ҡатын-ҡыҙҙар кәкүккә арналған йырҙар башҡарған.
Сәй эскәндә инәйҙәр кәкүк тураһында тарих, легендалар, әкиәттәр һәм юрауҙар һөйләгән. Аҙаҡтан барыһы ла доға, ритуаль йырҙар башҡарған, кәкүк тауышын тыңлап, киләсәкте юраған, теләк теләгән. Ҡыҙҙар, яҡшы егеткә кейәүгә сығырға өмөтләнеп, кәкүк тауышына ҡолаҡ һалған. Әгәр оҙаҡ һәм туҡтамай һанаһа – буласаҡ ир матур һәм тырыш буласаҡ, ә бына бер-икене генә һанаһа – алама ир эләгәсәк. Инәйҙәр кәкүктән, нисә йыл йәшәргә ҡалды, тип һораған. Был осраҡта ҡоштоң оҙаҡ һанауы оҙон ғүмергә ишаралай тигән. Ҡатын-ҡыҙҙар шулай итеп тәбиғәткә һәм ҡоштарға мөрәжәғәт итеп, илгә тыныслыҡ, яҡшы уңыш, таҙалыҡ һәм байлыҡ теләгән.
Сәй эскәндә инәйҙәр кәкүк тураһында тарих, легендалар, әкиәттәр һәм юрауҙар һөйләгән. Аҙаҡтан барыһы ла доға, ритуаль йырҙар башҡарған, кәкүк тауышын тыңлап, киләсәкте юраған, теләк теләгән. Ҡыҙҙар, яҡшы егеткә кейәүгә сығырға өмөтләнеп, кәкүк тауышына ҡолаҡ һалған. Әгәр оҙаҡ һәм туҡтамай һанаһа – буласаҡ ир матур һәм тырыш буласаҡ, ә бына бер-икене генә һанаһа – алама ир эләгәсәк. Инәйҙәр кәкүктән, нисә йыл йәшәргә ҡалды, тип һораған. Был осраҡта ҡоштоң оҙаҡ һанауы оҙон ғүмергә ишаралай тигән. Ҡатын-ҡыҙҙар шулай итеп тәбиғәткә һәм ҡоштарға мөрәжәғәт итеп, илгә тыныслыҡ, яҡшы уңыш, таҙалыҡ һәм байлыҡ теләгән.
«Кәкүк сәйе»
Читайте нас:
© 2024 "ТАМАША" Республика мәҙәниәт һәм сәнғәт журналының сайты.
Сайт Республиканского журнала культуры и искусства "ТАМАША".
Ойоштороусылары: Башҡортостан Республикаһының Матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары буйынса агентлығы; Башҡортостан Республикаһының "Республика Башкортостан" нәшриәт йорто дәүләт унитар предприятиеһы.
Учредители: Агентство по печати и средствам массовой информации Республики Башкортостан; Государственное унитарное предприятие Республики Башкортостан Издательский дом "Республика Башкортостан".
Зарегистрирован Федеральной службой по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций 5 ноября 2015 года. Свидетельство о регистрации ПИ № ТУ02-01477
Телефон
(347)292-77-64
Электрон почта
Адресы
450079, Республика Башкортостан, г. Уфа, ул. 50-летия Октября, 13, каб. 612