Бына, ниһайәт, беҙ Рәсәйҙең халыҡ рәссамы, педагог, профессор, донъяға танылған скульптор Салауат Щербаков менән Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында осрашабыҙ. Мәскәүҙәге бик күп һәйкәлдәр авторы ул милләттәшебеҙ. Туҡай ҙа уның ҡулы менән эшләнгән, Баҡыла Гейдар Алиевҡа ла уның ижад емеше ҡуйылған.
“Улым, беҙ – башҡорт!”
Сарала Башҡортостандың Дәүләт Йыйылышы – Ҡоролтай рәйесе урынбаҫары, Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы Президиумы рәйесе Эльвира Айытҡолова, Ҡоролтай аппараты етәксеһе Гүзәл Хәсәнова, ағзалары Заһир Ишкин, Тәнзилә Ҡотлогилдина, Ҡоролтай Башҡарма комитеты ағзалары фән докторы Сәлиә Мырҙабаева, мәҙәниәт һәм киң мәғлүмәт саралары комиссияһы етәксеһе Тәнзилә Үлмәҫбаева, тарихсылар Азат Ярмуллин, Марат Зөлҡәрнәев, шағирә, журналист Лариса Абдуллина ҡатнашты.
Сарала сәнғәт әһеле үҙенең тамырҙарын барлауы, эҙләүе тураһында һөйләне.
– Олатайым Дәүләтхажи Сиражетдин улы Ишкилдин Ырымбур өлкәһенән. Атайым бәләкәй сағында уҡ етем ҡалған: ете йәшендә әсәһе, туғыҙ йәшендә атаһы вафат булған. Шунан уны Разномойка ауылындағы балалар йортона ебәргәндәр. Ауыр йылдар булған, әммә тамырҙарымды эҙләп, Ырымбур өлкәһенә барып сыҡҡас, балалар интернаты урынында хеҙмәт иткән бинаны ла барып таптым. Миңә, һин – Ҡыпсаҡ ырыуы башҡорто, тинеләр. Атайым һәр саҡ башҡорт булыуымды әйтте. Тамырҙарымды тәрәнерәк белгем, Башҡортостан менән тығыҙ бәйләнештә булғым килә! – ти Салауат Александрович.
Башҡорт ерендә ул өсөнсө тапҡыр. Тарихи Башҡортостан буйлап ана шулай үҙенең нәҫел ебен, туғандарын эҙләй. Уның өсөн атаһынан ҡалған һүҙ, атаһынан ҡалған аманат фекер мөһим: “Улым, беҙ – башҡорт!” – тигән ғәзиз кешеһе.
Салауат Щербаков үҙе Мәскәүҙә тыуған, атаһын Александр Семенович Ишкилдин тип беләләр. Уның исеменә аптырамағыҙ, ауыр йылдарҙа балалар йортона эләккән баланың исемен алмаштыралар, әммә ул үҙенең Дәүләтхажи икәнен һәр саҡ әйтә килгән. Ул Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашып, Ҡыҙыл Йондоҙ ордены, бик күп миҙалдар менән бүләкләнгән. Донъяға билдәле скульптор Салауат Щербаков мәктәптә уҡығанда Ишкилдин булып йөрөй, аҙаҡ ҡына әсәһе фамилияһына күсә.
Ырымбур өлкәһенең Разномойка ауылын барып тапҡан быйыл йәй Салауат Александрович. Атаһының уның тыуған ауылы Күлсем икәнен хәтергә төшөрөп, уны ла барып күргән. Әлбиттә, Разномойкала ла өлкән быуын вәкилдәре бик аҙ ҡалған, уларҙың уның атаһын хәтерләүе лә икеле, нимә генә тимә, ул был төбәктән йәшләй киткән була.
Уҙған быуат күренештәре
Күлсем ауылына 513 йәш икән, был хаҡта уға ауылдаштары бәйән иткән. Бөгөн унда 300-ҙән ашыу кеше йәшәй. Ауыл халҡы өсөн ҡырҙан ҡунаҡ, етмәһә, Мәскәүҙән, өҫтәүенә данлыҡлы скульптор килеп төшөүе ҙур ваҡиға булған. Башҡорттарға хас булғанса, уны һый-хөрмәт менән ҡаршы алғандар. Милли йолалар, аштар төбәктәрҙә, Аллаға шөкөр, яҡшы һаҡланған, ул да тап ата-бабалары тыуған ерҙә милли күренештәр менән осраша. Бишбармаҡ, ҡаҙылыҡ, сәк сәк, ҡыҫтыбый, ҡорот менән һыйлаған яҡташтары ҡунаҡты.
Әйткәндәй, алда әйткәнемсә, атаһы Дәүләтхажи бабай ҙа бынан 40 йыл элек был яҡтарҙа булып киткән. Ул ваҡытта уны ла, атаһы Сиражетдинды ла хәтерләүселәр булған. Өләсәһе лә ошо төбәк ҡыҙҙарынан, уның милләте аныҡ ҡына билдәле түгел, башҡорт булырға тейеш. Тарихи ваҡиғалар буйынса, риүәз документтарына ярашлы был төбәк – аҫаба башҡорт ерҙәре. XIX быуаттарҙа ғына башҡалар килеп ултыра башлаған. Атаһы ҡайтып китеп, ярты быуаттан ашыу ваҡыттан һуң аяҡ баҫҡан Ырымбур еренә Салауат Щербаков. Урындағы мәсеткә инеп, яҡындары рухына доға уҡытҡан.
Разномойка ауылы уҙған быуат башында Башҡорт АССР-ына ингән, бөгөн ул Ырымбур өлкәһенең Төйлөгән районына ҡарай. Дәүләтхажи Ишкилдин ошонда туғыҙ йәшенән йәшәгән. 1941 йылдың июнендә уны һуғышҡа алғандар. Көньяҡ-көнбайыш фронтында башта ул минасы, аҙаҡ минасылар бүлексәһе командиры була. Украина, Харьков, Сталинградты һаҡлаған яуҙарҙа ҡатнашҡан. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены, “Сталинградты һаҡлаған өсөн”, “Батырлыҡ өсөн” миҙалдары менән бүләкләнгән.
– Атайым һуғышта бик ҡаты яраланған. Уның бер күҙе зыян күргәйне, әммә ул һәр саҡ тарих менән дә, үҙенең тамырҙары менән дә ҡыҙыҡһынды. Һуғыштан һуң баш ҡалала ҡалып, Мәскәү электр техникаһы техникумында белем алған. Башҡорт икәнен яҡшы белгәнгә лә, миңә башҡорт халҡының милли батыры, шағир Салауат Юлаевтың исемен ҡушҡан. Әйткәндәй, апайым да бар, ул Ғәлиә исемле.
Август айында Ырымбур өлкәһенә барғанда, Разномойкала минең бәхеткә 93 йәшлек Мария Кузьминичнаны осраттым, ул етем балаларҙың интернаты булыуы тураһында әйтте. Беҙҙең әңгәмәгә Константин Федорович атлы 88 йәшлек уҙаман да ҡушылды. Ошо рәүешле беҙ ағастар араһында ҡапланып ултырған иҫке бинаны барып тапҡайныҡ. Моғайын, атайым да ана шунда тәрбиәләнгәндер, тип уйлайым. Бинанан иҫтәлеккә бер ағас ҡайырыһы алдым. Эскә инерлек түгел, әммә емерелеп барған был йортҡа тәҙрәнән күҙ һалып, уҙған быуат күренешенә тап булдыҡ.
Атайымдың, һуғыш яугиренең, образын мәңгеләштереү теләге лә ҙур минең. Бөгөн мин Мәскәү эргәһендәге Патриот паркында асыласаҡ Рәсәй Ҡораллы Көстәренең Баш ҡорамы өҫтөндә эшләйем. Унда һуғыш баталияларынан күренештәрҙе лә һүрәтләргә йыйынам. Сталинградты һаҡлауҙа ҡатнашҡан атайым – Дәүләтхажи Сиражетдин улы Ишкилдиндың һыны ла унда буласаҡ, – тип һөйләне Салауат ағай.
Һүҙ әйтергә ваҡыттыр?!.
Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында Президиум рәйесе Эльвира Айытҡолова ҡунаҡҡа “Башкиры” һәм “Ҡыпсаҡтар” китаптарын бүләк итте. Ул арала тарихсылар уға “Башҡорт ырыуҙары тарихынан” китабының был томынан Ырымбур өлкәһенең Күлсем ауылын эҙләп, унда теркәлгән Сирай Ишкилдинды, уның хаҡындағы мәғлүмәттәрҙе лә табып бирҙе. Донъяла бындай йыйынтыҡ барлығын да белмәгән скульптор шундай ҙур мәғлүмәткә эйә булыуына ҡыуанды.
Әйткәндәй, скульпторҙың Башҡортостан, туған башҡорт халҡы өсөн дә һынлы сәнғәт өлкәһендә үҙ эшен атҡарыу теләге бар. Киләһе йыл Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүгә 75 йыл тула. Уның атаһы ла – тап ошо яуҙарҙа ҡатнашҡан кеше. Бәлки, данлыҡлы 112-се Башҡорт атлы кавалерия дивизияһы, атаҡлы генерал Миңлеғәле Шайморатов тураһында һынлы сәнғәт донъяһында Салауат Щербаковҡа (Ишкилдинға) һүҙ әйтергә ваҡыт еткәндер?!.
Автор: Лариса АБДУЛЛИНА