Көмөш беләҙек. Хикәйә.

Морат байтаҡ ваҡыттар тыуған яҡтарында булманы. Тәүҙә өҫ-башын рәтләп алырға уйланы, унан өй бөтөрөргә кәрәк ине, шунан инде машина менән ҡайтырға хыялланды. Атаһы менән әсәһе килеп, донъяһын күреп ҡайтҡас, һағыныуы тағы баҫылып торҙо.  Икенсе йылына ағаһы менән еңгәһенең юлы төштө. Шунан инде атаһы менән әсәһе бер-бер артлы ғына фанилыҡтан мәңгелеккә күскәс, ауылында өс кенә көн булды ла, ҡабат юлы төшмәне. Алтмышҡа аяҡ баҫҡас, һағыныу тойғоһо уғата көсәйә ти. Дөрөҫө лә шулдыр. «Юлдаш» каналынан йәш саҡтарындағы кей ишетелһә, йөрәге һулҡылдап-һулҡылдап ҡуйғылай башланы. – Ҡайтып киләйек, кәләш, – тине бер көн ҡатынына. Йыш ҡына ҡабатлана торған был тәҡдимгә әллә ни аптыраманы ҡатыны. – Әйҙә һуң. Тыуған яҡтарыңды күреп килермен, исмаһам. Ирем Башкириянан булып та бер тапҡыр ҙа күргән юҡ, – тине лә, – туғандарыңдың күпме дебет шәлен һаттым, дебет кәзәһенең ниндәй икәнен дә белмәйем, – тип өҫтәп ҡуйҙы. Ҡатынының шулай тиеүе Мораттың тәүәккәл уйҙарының теҙгенен тартып ҡуйҙы, уйға һалды. Ҡатынына нимә күрһәтер? Армияға киткән сағындағы ауылы бик үк маҡтанырлыҡ булманы. Урам тулы кәзәнән башҡа бер ни юҡ ине. Өйҙәрендә буй урындыҡ та, һандыҡ өҫтөнә өйөп ҡуйылған ҡаралты. Мебель тигәндең нимә икәнен дә белмәне ауылдаштары. Ҡыҙ балаларҙың шәл сите бәйләүҙән башы сыҡманы. Күпме шәл бәйләп ебәрә торғайнылар... Хатта Хрущев етәкселек иткән заманда, кәзәләрҙе бөтөргән осорҙа ла, ауылдаштары ни ғиллә менәндер һаҡлап алып ҡалғайнылар дебет кәзәләрен. Тик власҡа Брежнев килеп, «ауылдарҙы эреләтеү» башланғас ҡына, уларҙьщ мал аҫырау өсөн бик уңайлы урындағы ауылы ер йөҙөнән юҡ ителеп, туғандары тырым-тырағай таралышып бөттө. Хәҙер ниндәй кәсеп менән генә йәшәйҙәр икән? – Ярай, кәләш, был юлы үҙем генә ҡайтайым. Юлдарға күҙ һалайым. Машина тәгәрмәсе ашалырлыҡ түгелме? Юл элеккесә булһа, самолет менән генә осорбоҙ. Ағайымдың балалары барыһы ла Өфөлә ти бит хәҙер. Тәүҙә үҙем генә ҡайтып, йәшәү-тороштарын байҡап киләйем әле, – тип, Морат юлға сыҡты. Күстәнәскә кедр сәтләүектәре алды («кулак» тип Себер яҡтарына ҡыуылған ҡартатаһы, эрбет сәтләүеге ҡотҡарҙы аслыҡтан, тип һөйләгәс, бөтөнөһөнөң дә ошо сәтләүекте тәмләп ҡарағыһы килгәйне), йорт-ҡураһын фотоға төшөрөп һалды. Йорто – уның ғорурлығы. Үҙ ҡулдары менән булдырҙы: олатаһынан отоп алғанса, бүрәнәләрҙең көньяҡҡа ҡараған яғын өйҙөң эс яғына, төньяҡҡа ҡарағанын – тыш яғына тура килтереп, ырып бураны үҙе күтәрҙе, кәсәк-тирәстәрен биҙәне, семәрләне. Тәүҙә ике ҡатлы тип уйлағайны, бер юлы өсәү итеп ҡуйҙы. Ағаһы менән еңгәһе килеп күргәс, иҫтәре китте. Ағаһы бүрәнә баштарынан ҡулсаларҙы ҡарап, ай-һай, ҡустым был хас олатайымса булған бит, мәңгелек итеп бурағанһың, тип маҡтаны. Төртмә телле еңгәһе генә: «Әсегеҙ өс ҡатында ултырһағыҙ, телефон аша аралашырһығыҙ микән?» – тип шаяртып алды. Морат өйөн эс яҡлап та төшөрөп алды. Ни тиһәң дә, ҡала шарттары бит. Һыуы ла үткәрелгән, мебеле сит илдеке. Ихатаһында бынамын тигән мунса. Туғандары күрһендәр ағаһының донъяһын! Бүләккә үҙ ҡулдары менән һуҡҡан беләҙектәрен алды. Ә беләҙектәре матур ине. Ҡара алтын ялатылған көмөш һымаҡ. Шундай беләҙектәр менән байып киттеләр ҙә инде. Уныһы ла олатаһынан ҡалған оҫталыҡ. Ялтыратыуҙан ғына ҡурғаш көмөш була алмай, тиһәләр ҙә оҫта ҡулында була икән. Әлбиттә, ҡурғаш ялтыратып яһаманы беләҙектәрҙе, иҫке кер йыуыу машиналарының эсендәге «нержавейка»нан һуҡты. Олатаһынан отоп алған һөнәре буйынса ҡара алтын кеүек юлаҡ та ебәргәс, ҡара алтынлы көмөш беләҙектән айырып алғыһыҙ. Ҡатыны ла сауҙаға оҫта ла, әүәҫ тә булып сыҡты. Әлбиттә, Морат өсөн намыҫ аҡсанан ҡиммәтерәк. Олатаһы был төшөнсәне ныҡ һеңдергәйне. «Минең васыятым шул: ҡайһылай ғына байығып китһәгеҙ ҙә намыҫығыҙҙы аҡсаға алмаштырмағыҙ. Нәҫелең ауырыу булмаһын тиһәң, иң ҙур байлыҡ – таҙа намыҫ ҡалдыр мираҫҡа», ти торғайны мәрхүм ҡарт. Морат та беләҙектәрҙе «көмөш» тип алдаманы, дөрөҫөн әйтте, ә ҡатын-ҡыҙ барыбер матурлығына, семәрҙәренә ҡыҙығып һатып алды. Яратып, ҡыуанып кейҙеләр. Береһенән икенсеһе күрә барҙы, үҙҙәре теләгән биҙәк һалдырыуҙы һорап килә торҙолар. Олатаһының энә осондай ғына осло ҡасау менән беләҙеккә хыялдағы кеүек матур биҙәктәр һалғанын ҡарап ғәжәпкә ҡала торғайны Морат. Әле инде үҙе биҙәк һала башлаһа, хыял донъяһына сумып онотолоп китә. Аҙаҡ үҙ эшенә үҙе һоҡланып тора. Тик хәҙер Мораттың беләге лә һыҙлай, ҡулының көсө лә ҡалмай бара, шуға ҡатыны беләҙектәрҙе бик ҡәҙерләп кенә һаҡлай – тыуған көндәргә бүләккә генә тота. Әле лә, үҙең фатирға төшкән туғаныңа бүләккә, тип, ике генә беләҙек бирҙе. Артығын ыскындырманы. Морат отолманы, ҡатынының һаранлығына ҡулайлашып алғайны, һәр береһенә алдан бүләк әҙерләп ҡуйғайны. Моратты аэропорттан һылыуы Аҡсәскә менән кейәүе Аҡназар ҡаршы алды. Аҡсәскә бер туған ағаһының өлкән ҡыҙы. Йола буйынса ҡунаҡ-туғанды өлкәнләтә ҡабул итәләр. Хәҙер бер туғандарынан береһе лә ҡалманы. Ғаиләлә иң төпсөк бала, атаһы һуғыштан ҡайтҡас тыуған Морат ҡына иҫән. Ике туғандарынан иң өлкәне Аҡсәскә һылыуы менән Аҡназар кейәүе. Морат уларға бара. Самолеттан сығыуын көтөп торған һылыуының еңгәһенә ныҡ оҡшағанын күреп аптырап китте Морат. – Китсе, һылыу, шул тиклем дә еңгәйгә оҡшарһың икән. Ул бит тап һинең кеүек кенә ине. – Һин дә, ҡайнаға, ҡайныма оҡшағанһың. Күргәс тә таныным. Аҡсәскә бер үҙең барма, танымаҫһың, тигәйне. Таныр инем, – тип күреште Аҡназар ҙа беренсе тапҡыр күргән ҡайнағаһы менән. Машиналары эргәһенә алып килгәс: – Арғымаҡ үҙегеҙҙекеме? Һәйбәт! – тип һоҡланды Морат. – Башҡорт арғымаҡһыҙ булмаҫ инде, ағай. Кейәүең өйләнгән саҡта уҡ, йәйәү йөрөтмәм, тип вәғәҙә иткәйне. Торҙо һүҙендә. Аҡсәскә иренә йылмайып ҡарап алды. Аҡназар күңел үҫтерер был һүҙгә ирәйеп китте, баҫалҡы ғына йылмайҙы. – Әлегә атлатып йөрөткән юҡ һылыуыңды, ҡайнаға. Тулылана башлаһа ла атлатмам, машина артынан йүгертермен генә, тип уйлайым, – тип мутлашып та алды Аҡназар. Нәҫелебеҙҙә ул хәтле һимеҙ кеше юҡ бит, ағай. Сама белеп йәшәй торған нәҫел ул Байрамғолдар, тип маҡтана торғайны әсәйем. Ай, һылыуҡайым, был хәтлем дә еңгәмә оҡшарһың да. Һағыныуҙы көсәйттең дә ебәрҙең. Күҙгә йәш алды хатта. Аптырамағыҙ инде миңә. – Тауышы ҡалтырабыраҡ сыҡты Мораттың. Ҡапылда йәш саҡтарына ҡайтҡандай тойолоп китте уға. Йән ирерлек был ирәбелектән күңеле тулды.