ҠУРАЙҒА АРНАЛ ҒАН ҒҮМЕР

Рушан йыр-моңло, балаларында халыҡ ижадына оло һөйөү тәрбиәләгән талантлы ғаиләлә тыуып үҫә. Атаһы Салауат Закир улы колхоз-совхоз театрының профессиональ актеры, скрипкала, ҡурайҙа оҫта уйнай, талантлы бейеүсе. Әсәһе Хәтирә Мөбәшәр ҡыҙы мандолинасы, үҙешмәкәр сәнғәттә ҡатнаша. Атаһының ағаһы – данлы бейеүсе Мөхәмәт Иҙрисов.

«Әсәйем яғынан Вәлмөхәмәтовтар нәҫеле оҙон кәүҙәле булғандар, шуғалырмы өләсәйемде «оҙон Сәлимә» тип йөрөткәндәр. Өләсәйем халыҡ көйҙәрен оҫта башҡарыусы ине. Ул замандарҙа һабантуйҙа еңеүселәрҙе ҡыҙыл тауарға төрөп, йәшәнке арбаға ултыртып өйҙәренә килтереп китер булғандар. Өләсәйем йыл да ошо хөрмәткә лайыҡ булған. Әсәйемдең бер туғандары Сания, Разыя апайҙар, Батыр ағай маһир йырсылар. Башҡортостандың халыҡ артисы, бер туған ағайым Радик Вәлмөхәмәтовҡа уларҙың йыр маһирлығы бирелгән. Бер туған Фатима апайым математика уҡытыусыһы булһа ла, ғүмере буйы сәхнәнән төшмәгән оҫта бейеүсе, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, «Атайсал», мәҙәниәт йортонда «Селтәр» фольклор төркөмө етәксеһе», – тип һөйләй Рушан талантлы туғандары хаҡында. Рушандың һөйләгәндәрен тыңлап, «Ҡан хәтере һис юғалмай, быуындан быуынға күсә килә» тигән хаҡиҡәткә тағы ла инандым. Ике яҡлап та көслө рухлы нәҫелдән тыуған Рушанға ана шул илаһи талант, иҫ киткес һәләт, музыкаға оло һөйөү ҡан аша бирелгән дә инде.

Мәктәптә уҡыған йылдарында «Йәйғор» ансамблендә бейей Рушан. Балалар спорт мәктәбендә еңел атлетика менән дә әүҙем шөғөлләнә, саңғыла йөрөй. Дәрестәрҙән бушатып, йыш ҡына спорт ярыштарына, концерттарға алып китәләр, ләкин өлгөр малай уҡыуын да онотмай, тик «4»-«5» билдәләренә өлгәшә. Ҡурай менән ҡыҙыҡһына, ныҡышып үҙ алдына уйнарға өйрәнеп маташа. Өфө сәнғәт училищеһында уҡып йөрөгән ағаһы Радик, энеһенең теләген күреп, ҡурайсы дуҫтары Әнис Әптекәйев, Фәрүәз Урманшин, Фәнил Шәриповтарҙы йыш ҡына ҡунаҡҡа алып ҡайта башлай. Улар алмашлап Рушанға ҡурайҙа уйнау серҙәрен өйрәтә. Сос малай тиҙ арала «Ҡарабай» көйөнөң уйнау алымдарын отоп та ала. Тырышып, бик ихлас шул көйҙө уйнай башлай. Артабан инде үҙе төрлө көйҙәрҙе көйләп уйнарға тотона. Ауылда, районда танылған ҡурайсы булып китә, концерттарҙа, төрлө мәҙәни сараларҙа әүҙем ҡатнаша. Класс етәксеһе Айһылыу Сәхәү ҡыҙы Тимербаева һәм бейеү түңәрәге уҡытыусыһы Таһир Миңнеғәли улы Нафиҡов Рушанды етәкләп төрлө бәйгеләргә йөрөтәләр, ижадҡа дәртләндереп ҡанат ҡуялар. Уларҙың фатихаһын алып, 8-се класты тамамлағас, Өфө сәнғәт училищеһының ҡурай класына имтихандарҙы уңышлы тапшырып, уҡырға инә.

Ҡурай буйынса уҡытыусыһы, Башҡортостандың халыҡ артисы Ришат Рәхимов Рушан тураһында былай тип һөйләй: «Үҙ көсө, үҙ тырышлығы, ныҡышмалылығы, яугир тәбиғәте, бирешмәҫ холҡо менән сәхнә түрен яуланы Рушан. Тамашасы уны ғүмер һәм ижад юлын бер маҡсатҡа – ҡурай сәнғәтенә башкөллө бағышлаған шәхес итеп ҡабул итте. Ул халҡыбыҙ көйҙәрен моңло һәм виртуоз башҡарыусы булып танылды. Боронғо ҡурайсылар һымаҡ яңынан-яңы көйҙәр, йырҙар таба, өйрәнә, репертуарын туҡтауһыҙ байыта.

Шаян, үткер һүҙле, отҡор һәм тиктормаҫ малай ине Өфө сәнғәт училищеһының ҡурай класына уҡырға килгән Әбйәлил егете. 8-се класты ғына тамамлап килгән уҡыусыларым менән үҫмерлек осорон, әлбиттә, төрлөсә үткәрергә тура килде. Көйөнөстәр байтаҡ булһа ла, әлеге көндәге уңыштары өсөн һөйөнөстәрем барыһынан юғарыраҡ, сөнки ижади ғүмерем тап уларҙың ҡаҙаныштарында дауам итә.

Уларҙың һәр ҡайһыһына әйтер һүҙем бер: ҡурай тарихы – милләтебеҙ тарихы, улар йәнәш бара. Шул йәнәшлекте лайыҡлы дауам итеү – һеҙҙең төп бурыс! Ошо юлда Рушан Биктимеров кеүек ҡурай сәнғәтенә фиҙаҡәр бирелгәндәр генә бейек үрҙәр яулаясаҡ!»

Ришат Рәшит улы училищела ярайһы ғына уңыштарға өлгәшеп уҡып йөрөгән уҡыусыһын Башҡорт дәүләт филармонияһының Музыкаль - әҙәби лекторийына алып килә. Шул көндән алып 16 йәшлек йәш ҡурайсы хеҙмәт юлын башлап ебәрә, танылған артистар менән мәктәптәрҙә, гастролдәрҙә сығыш яһай.

Училищеның 4-се курсында академ отпуск алып, армияға китергә хәл итә егет. Военкоматта Пенза ҡалаһында урынлашҡан хәрби частың спорт ротаһына юлланырға торғанда, уйламаған ерҙән Фәрит Иҙрисов менән осраша. Ул Рушанды Өфө юғары хәрби летчиктар училищеһына хеҙмәткә алып китә. Фәрит Фәтих улы яҙған Башҡортостан Республикаһының Гимнын беренсе башҡарған ҡурайсы булыу бәхете тейә Рушанға. Армия хеҙмәтендә булһа ла, уҡыуын дауам итә, төшкә тиклем хеҙмәттә булһа, төштән һуң сәнғәт училищеһына дәрестәргә йүгерә.

Музыкаль оркестрҙа бер йыл хеҙмәт иткәс, Һамар өлкәһенә хәрби часҡа ебәрелә. Ҡурай менән һис айырылғыһы килмәй уның. Ул йылдарҙа Йошкар-Ола ҡалаһында йәшәгән, сығышы менән Башҡортостандан Муса исемле ағай бер нисәгә бөкләнеп һалына торған (раскладной) ҡурай уйлап сығара, шул ҡурайҙы алып китә егет армияға. «Армия сафының беренсе йылында ҡулымда ҡурай булһа, икенсе йыл автомат тотоп үтте», – ти Рушан.

Армиянан ҡайтҡас, Учалы филармонияһына ағаһы Радик янына барып эшкә урынлаша. Тик атаһы бик ҡаты сирләп киткәс, тыуған ауылы Ташбулатҡа ҡайта. Мәктәптә өлкән кластарҙа физкультуранан, ә башланғыс кластарҙа музыканан уҡыта. Әсәһенә ярҙам итә, атаһын тәрбиәләй. Атаһы мәрхүм булғас, мәктәптә эшләү бик оҡшаһа ла, урыны сәхнәлә икәнлеген аңлаған Рушан Нефтекама филармонияһына юллана.

«Учалы, Нефтекама филармонияларында эшләгән йылдар минең өсөн ысын тормош һәм сәхнә мәктәбе булды. Концерттарҙа, гастролдәрҙә яңы ижадташ дуҫтар табып кинәнеп, дәртләнеп эшләнем», – тип хәтерләй ул йылдарҙы Рушан.

2000 йылда Башҡорт дәүләт филармонияһына эшкә саҡырғас, музыкант шатланып риза була. Филармонияла студент саҡтан күҙе төшөп йөрөгән Венера Рәхмәтуллина менән яңынан осраша. Оҙаҡ та үтмәй, 25 ғинуар Рушандың тыуған көнөндә никахлаша йәштәр. Быйыл башҡорт эстрадаһының ике йондоҙо Рушан һәм Венераның тормошонда бер нисә юбилей бергә тап килде: никахтарына – 25 йыл, Рушанға – 50 йәш, ижадына – 30 йыл. Ҡулға-ҡул тотоношоп ижадта үткән йылдары бик емешле була уларҙың. Икеһе лә Башҡортостандың атҡаҙанған артистары тигән исемгә лайыҡ булалар, ә 2021 йылда Рушанға Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы тигән юғары исем бирелә.

Көтөп алған ғәзиз ҡыҙына Рушан быға тиклем бер ҙә ишетелмәгән Айзифа тигән исем ҡуша. Баҡтиһәң, был исем Ғәли Хәмзин йырлап йөрөгән «Һылыу ҡыҙға» тигән йыр һүҙҙәренән икән: «Ай зифа ла буйҙарың, билең нескә тал». «ЗАГС бүлегендә ҡыҙымдың таныҡлығын беренсе номер итеп теркәнеләр. Шунан был исем таралып китте. Айзифа был йырҙы минең йырым, ти хәҙер», – тип һөйләй Рушан.

Ҡыҙына үҙенсәлекле исем ҡушҡан кеүек, ҡурайсы ижадында ла төрлө асыштар, яңылыҡтар өҫтөндә эшләргә ҡыйыу тотона. Башҡорт фольклорын, милли йолаларҙы һәм халҡыбыҙ ғөрөф-ғәҙәттәрен яҡшы белгән артист ҡурай сәнғәтенең тарихтан килгән халыҡсанлығын һаҡлап ҡалыу маҡсатында төрлө проекттар уйлап таба, заманса идеялар менән янып йәшәй. Тырыш, маҡсатлы, ныҡышмал ижадсының тәҡдиме һәм әүҙем эшмәкәрлегендә филармонияла 2024 йылда «Ҡурай. Йыр. Моң» исемле яңы эстрада төркөмө эш башланы. Ғөмүмән, филармонияла эшләгән йылдарында ул бер нисә төркөмгә нигеҙ һала: 2004 йылда тере тауышҡа уйнаған йыйылма этно-рок төркөмө төҙөй һәм шул уҡ йылды коллективтың солисы Венера Рәхмәтуллина менән «Урал моңо» халыҡ-ара йәштәр фольклор фестивалендә гран-при яулайҙар. Ә 2008 йылда ағаһы Радик Вәлмөхәмәтов менән бергә «Сармат» этно-эстрада төркөмө булдыра. 2021 йылда VI Бөтә донъя Фольклориадаһына әҙерлек осоронда боронғо башҡорт музыка ҡоралдары: думбыра, ҡылҡумыҙ, дөңгөр һәм ҡурайҙан торған этно-фольклор төркөмө ойоштора. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, был төркөмдөң ижад юлы ҡыҫҡа була.

«Филармонияла эшләү дәүерендә сәхнәләш дуҫтарымдан уңдым. Минең идеяларымды, хыялдарымды филармония етәкселеге ихлас хупланы, тормошҡа ашырыуҙа ярҙам итте. Һәр башланғыс алдынан остазым, юл күрһәтеүсем данлы ҡурайсы Азат ағай Айытҡолов менән кәңәшләшәм. Минең хеҙмәт һәм тормош юлымда уның роле бик ҙур. Мең рәхмәтлемен уға», – ти ҡурайсы.

Рушан Биктимеровтың бай репертуары музыкаль жанрҙар төрлөлөгө менән дә айырылып тора. Ул йылдар һуҙымында үҙе төҙөгән, тик уның уйнау алымдарын һәм йөҙөн күрһәткән репертуары менән ғорурлана ала. Ижад багажында халыҡ көйҙәре менән бер рәттән композитор әҫәрҙәре, эстрада йырҙары, сит ил халыҡтары музыкаһы тупланған. «Репертуарыңда нисә көй бар?», – тигән һорауға: «500-ҙән артыҡ. Уҡыған йылдарҙа һәр курста йөҙ көй тапшыраһың, биш йыл буйы биш йөҙ йыйылып китә. Халыҡ йырҙары ғына йөҙҙән ашыу», – тип яуап бирә. Халҡыбыҙҙың үлемһеҙ көйҙәре «Урал», «Буранбай», «Сибай» һәм башҡалар менән бер рәттән музыкант һирәк осрай торған халыҡ көйҙәрен эҙләп табыуға ҙур әһәмиәт бирә. «Сәйгүн», «Шаһибәрәк», «Ирмәк», «Байас», «Кейек ҡаҙҙар», «Кәмәлеккәй», «Мәсем ташы», «Ғүмер» тигән йырҙарҙың төрлө райондарҙа һәм Һарытау, Һамар өлкәләрендә ололарҙан яҙып алған варианттарын уйнай. Венера менән ҡайҙа барһалар ҙа быға тиклем ишетелмәгән йырҙар алып ҡайталар. Ҡайтҡас ихлас эшкә тотоналар: Венера йырлай, Рушан ҡурайҙа уйнай. «Кәләш менән ҡайһы бер көйҙәрҙе импровизировать итеп аранжировка менән башҡарабыҙ. «Урал моңо» халыҡ-ара йәштәр фольклор фестивалендә «Салауат», «Һары ла сәс», «Әүһәләй», «Кәкүк» көйҙәрен үҙебеҙҙең интерпретацияла башҡарып гран-при алып, сәхнәнән машинала сығып киттек», – тип һөйләй ул.

Рушан Биктимеровтың гастролдәр селтәре республика, Рәсәй һәм сит илдәр буйлап һуҙылған. Артист донъяның күп илдәрендә: Франция, Испания, Төркиә, Германия, Шотландия, Швейцария, Англия һәм башҡа бихисап илдәрҙә башҡорт ҡурайын данлай.

Испанияла оҙайлы гастролдәр ике айға һуҙыла. Шул арала Боливия, Аргентина, Эквадорҙан килгән музыканттар менән дуҫлаша. Улар бергәләп «Карусель» тигән номер әҙерләйҙәр, бер-береһенә үҙ халыҡтарының көйҙәрен өйрәтәләр. Рушан егеттәргә үҙен ҡурай сәнғәтенә алып килгән «Ҡарабай»ҙы өйрәтә.

Ана шул «Ҡарабай» көйөнән башланған ҡурайсы һөнәре Рушан Биктимеровҡа донъя сәхнәләренә юл аса. Күп миллионлы залдарҙа уның ҡурай моңона хайран ҡалып, берсә һоҡланып, берсә ғәжәпләнеп тыңлаған тамашасыларҙың ихлас алҡыштарын бүләк итә.

Уның ысын музыкант, оҫта ҡурайсы булып китеүенә әсәһе күп көс һалған. Төшөнкөлөккә бирелеп, ауырлыҡтар алдында аҙап ҡалғанда, икеләнгән ваҡыттарҙа ҡанат ҡуя, илһамландыра, ныҡ булырға, артҡа сигенмәҫкә өйрәтә. Атаһы ҡаты сирҙән яфаланған сағында, көс табып улына васыят итеп шундай һүҙҙәр яҙып ҡалдырған: «Улым, ҡурайсы булһаң, Сөләймән Абдуллин кеүек моңоң булһын, ә сәхнәлә Ишмулла Дилмөхәмәтов кеүек ғорур бул, булмай икән, буталып йөрөмә!» Атаһының был һүҙҙәре Рушандың ижад девизына әүерелә. Шуныһы үкенесле, ата-әсәһе уның ошондай бейеклеккә күтәрелгәнен күрә алманы. Сикһеҙ ғорурланырҙар ине улар улдары менән.

Әлфиә ҒИМАҘИЕВА,

Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.

"Тамаша" журналы. №1-2025