«Ижад ул – үҙенә күрә шифалы дауа»

Шулай итеп, «Тамаша»ла ҡунаҡта шағирә, журналист, драматург Лилиә Ҡәйепова.

– Лилиә ханым, ижадҡа килеүегеҙ нисегерәк булды? Ижадтың тәмен тәүге тапҡыр татыған мәлегеҙҙе иҫләйһегеҙҙер?

– Ижад ҡомары һәр кемдең күңелендә йәшәй торғандыр. Ул –Аллаһы Тәғәлә тарафынан әҙәмгә бирелгән бүләк, минеңсә. Кемдер ошо бүләкте ҡуллана, кемдер, кәрәкмәй миңә, тип сүплеккә атып бәрә лә аҙаҡ, йылдар үтә килә, ҡасандыр үҙе үк ырғытҡанын онотоп, «миңә Хоҙай бер һәләт тә бирмәгән, мин ИЖАД итеүҙең нимә икәнен дә белмәйем» тип зарланып йөрөй. Ижад ул – үҙенә күрә шифалы дауа. Тормош көтөүе еңел эш түгел. Бына шуның ауырлыҡтарын еңелерәк үткәреү, емерелеп барған күренештәрҙе төҙәтеү, матурлау һәм шунан күңелгә ҡәнәғәтлек алыу өсөн тыуҙырылған был эшмәкәрлек. Эшмәкәрлек, тим, сөнки һәр бер ижади ынтылыш һәм шөғөл – ул ниндәйҙер кимәлдә хеҙмәт һәм көсөргәнешлек талап итә. Күберәк аҡыл хеҙмәте. Ижади эшмәкәрлектең һөҙөмтәһе йә изге, йә яуыз ниәтте күҙаллай. Мәҫәлән, балалар ҡыуанып уйнаһын өсөн матур уйынсыҡ эшләү ҙә, шул уҡ балалар күңелендә аҙғын уйҙар тыуһын өсөн төшөрөлгөн фильм да, йәки һуғыш ҡоралдары ла – барыһы ла ижад емештәре. Хатта әҙәби ижадта ла кешелек сифаттарын бөтөрөүгә ҡоролған әҫәрҙәр тыуа ҡайҙалыр. Ә минең ҡарамаҡҡа, әҙәби ижад бары тик яҡшылыҡ, матурлыҡ, изгелек тәрбиәләргә бурыслы.

Шиғриәт – үҙе бер донъя, икһеҙ-сикһеҙ даръя ул. Хис-тойғоларҙы тәрәнәйтеүсе, уларҙың барлығын асып, башҡаларға күрһәтеүсе, кисерештәрҙең тәбиғәтен аңлатыусы. Ябай һүҙҙәрҙе айырым бер кескәй таштар тип күҙ алдына килтерәйек. Шул таштар өйөм булып ята, ти. Шағир бурысы: шул төрлө төҫтәге таштарҙы кәрәкле урынға ҡуйып, МОЗАИКА, тимәк, ҺҮРӘТ, ҺЫН тыуҙырыу. Яҡындан ҡарағанда, йәки бер-ике куплетты ғына уҡығанда, әле бер нимә лә аңлашылмай. Ә инде алыҫҡа барып ҡарағанда, йәғни шиғыр йә поэманы тулыһынса уҡығас, шағир әйтергә теләгән теләк-һүрәт балҡып күренә башлай. Әгәр ҙә һин шағир яҙған хисте кисермәгән икәнһең, мозаика һинең күңелдә бер хис тә уятмай, бары тик һүҙ теҙмәһе булып ҡала. Ә инде һин дә шул хистәрҙе ҡасандыр кисергән булһаң, шиғыр күңелеңә инеп ултыра, уның ҡайһы бер юлдары мәңгегә хәтерҙә тороп ҡала. Был шиғыр насар, быныһы һәйбәт тип әйтеү, әгәр ысын шағир яҙған булһа, урынһыҙ кеүек. Сөнки һәр шиғыр үҙенең уҡыусыһын таба. Әммә мөмкин тиклем күберәк кешеләргә оҡшаған шиғырҙар быуындан-быуынға күсә килә. Уларҙы «классик шиғыр», ә яҙыусыны – «классик яҙыусы» тиҙәр.

Бына ошо серле шиғриәт һәм ижад иленә мин мәктәптә уҡыған осорҙа аяҡ баҫтым. 1974 йылда. 5-се класта уҡығанда башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Рауза Булат ҡыҙы Ильясова өйгә эш бирҙе: 4 юл ғына шиғыр яҙып килтерергә! Мин, бер аҙ уйланып йөрөй торғас, ултырҙым шиғыр яҙырға. Тәүҙә яҡын-тирәләге күренеште яҙаһың бит инде. Ул йылды муйыл уңды. Беҙ көн һайын берәр биҙрә муйыл тиреп килтерә инек. Башланым: «Иртә тороп малайҙар, муйыл йыя баралар...» Ҡалған юлдары бик иҫтә ҡалмаған. Өс строфа яҙҙым. Оҡшап китте бит әй! Тағы ла яҙа башланым. «Беҙҙең мәктәп тау башында ултыра балҡып, тирә-яғын гөл-сәскәләр алған уратып...» Шул ике шиғырым өсөн «5» билдәһе, әллә күпме маҡтау һүҙҙәре ишеттем. Шулай ике шиғыр менән был хәл онотолор ҙа ине, уҡытыусыбыҙ зирәк булып сыҡты: «Әйҙә, тағы ла 4-5 шиғыр яҙ ҙа, стена гәзите сығарайыҡ!» – ти. Ул ваҡтытта стенаға элеп ҡуя торған, балалар үҙҙәре яҙып тултырған гәзиттәр модала ине. Яҙҙым, яҙмай ни. Бер бәләкәй генә фото ла таптым. Художниктар матур итеп биҙәргә булышты. Шулай итеп бер ватман ҙурлығы стена гәзитен класыбыҙ стенаһына элеп ҡуйҙыҡ. Вәт ҡыҙыҡ, барыһы ла килеп уҡый ҙа һоҡлана, мине маҡтайҙар. Ҙур гәзит тик үҙеңә генә арналһын әле?! Эй рәхәт күңелгә! Тағы ла шиғырҙар яҙғы килә. Ул гәзитте аҙаҡ мәктәп коридорына ла элеп ҡуйҙылар. Юғиһә, башҡа кластар беҙгә килеп уҡый башлағайны. Сәмләнеп китеп, класыбыҙҙан тағы ике ҡыҙ шулай шиғыр гәзите сығарҙы ул осорҙа! Үҙенә күрә ярыш башланды!

Бына шулай татыным мин ижад итеүҙән тыуған тәүге йылы хистәрҙе. Үҙемә күрә матур тигән шиғырҙарымды «Башҡортостан пионеры», «Пионер» журналдарына ебәрҙем. Мәҡәләләрем баҫыла, ә шиғырҙарым – юҡ! Әммә һәр береһенә матур хаттар килеп тора. Бер көндө «Башҡортостан пионеры» иғлан иткән һүрәттәр конкурсына бер һүрәт эшләнем дә, шул ҡағыҙҙың артына ике куплет шиғыр яҙҙым. Иң ҡыҙығы шул: һүрәтем түгел, ә шиғырым гәзиттә баҫылды! Быныһы ла: һүрәт эшләмә, шиғыр ғына яҙ, тигәнгә бер ишара булды.

Бер йылды «Пионер» журналындағы конкурста «Хара йәшәй» тигән шиғырым (уны «Матур йәшәй белеү – батырлыҡ» китабына индерҙем) беренсе урын алды! Ул саҡта смартфондар юҡ бит, теге йәки был мәҡәләм баҫылып сыҡһа, балалар һоҡланышып миңә хат яҙалар. Көн дә тиерлек бер хат. Ә инде ошо шиғырым баҫылғас, почтальон апай көнөнә өсәр хат килтерә башланы. Ул хаттарҙы, балалыҡ хәтирәләрем итеп, оҙаҡ йылдар һаҡланым. Бер сумаҙанға саҡ һыя инеләр. Әммә барыһын да утҡа тығыусылар табылды шул... Йәл!

Гөлшат Ҡаһарманова

(Мәҡәләнең дауамын "Тамаша" журналының 5-2022 һанында уҡырһығыҙ)