Артыҡбикә. Повесть. Рәйлә Сабитова. (Аҙағы).

Бының өсөн уға шул тиклем рәхмәтлемен. Арығанмын уйланыуҙарҙан. Тағы саҡ ҡына – аҡылдан да яҙырмын тип, ҡурҡам. Нисек һиҙә шуны Рушанна? Ҡасан нимә менән мине “уятырға”мы, йыуатырғамы, һәр саҡ белә.
– Теге “көйә күбәләге”... әй, “торна ҡаурыйы” күлдәгеңде миңә онотоп ҡалдырғанһың бит. Алып ҡайтаһыңмы?
– Нимәгә, никахымамы ни?
– О-о-о, һинең әле минән йәшерер кавалерың да бармы ни? Ғәфү итмәм бит, малай!
Ҡыҫҡаса ғына хәлде аңлаттым. Рушанна күҙҙәрен шаҡмаҡ итеп башын сайҡай. Байтаҡ ҡына өндәшмәй тик ултырабыҙ. Әхирәтемде көсөргәнешле уйҙарға һалыуыма оят та булып китә. Уға бит хәҙер нервыларын һаҡларға кәрәк.
– Ҡайҙа, бир әле, үҙ күлдәгемде лә кейеп ҡарайым, бер «дефиле» менән «шөғөлләнгәндә».
Көҙгөләге үҙ-үҙемә, танымаған кеүек бер аҙ бағып торам. Был күлдәктә бик бәхетле лә булдым бит әле мин. Оҙаҡламай бер йыл да була. Прическа, макияжһыҙ ябай ғына йәйге күлдәк һымаҡ күренә икән. Рушанна тағы “уйҙарымды уҡый”:
– Бигерәк килешә. Һин уны никахҡа түгел, туйға кей.
– Ярама тоҙ һалм, исмаһам һин.
– Исем туйыңа тим бит. Әйҙә иртәгә мәсеттәрҙең иң матур, күңелеңә оҡшағанын һайлайбыҙ ҙа...
– Мәсеткә кейергә уңайһыҙыраҡтыр ул.
– Бер ҙә уңайһыҙ түгел. Кергәндә жакет кейеп, яулыҡ ябынаһың да – эше лә бөттө. Давай-давай, ҡушабыҙ тигәс, ҡушабыҙ. Ике балама ла ауылда атай-әсәй ҡуштырғайны. Өсөнсөһөнә бәлки үҙебеҙ исем туйы уҙғарырбыҙ. Һин – “эксперимент ҡуяны” булып тор, беҙгә лә киләсәккә тәжрибә кәрәк. Һинең әле бер документың да юҡ түгелме ни әле? Бына, исмаһам, беренсеһе булыр – хәҙер мәсеттә исем ҡағыҙы бирәләр.
Ҡайһы бер мәсьәләләрҙә Рушанна менән бәхәсләшеү файҙаһыҙ. Хәйер, ҡаршылашҡым да килмәй...
– Исемең Миңлеғәйшә булһын! – йөҙөнән нисектер шәфҡәт, миһырбанлыҡ бөркөлөп торған мулла исемемде әйтеп ҡолағыма өргәндә, күңелемә һиллек килеүен тойҙом. Мәсет ихатаһынан сыҡҡанда, үҙемдең был ауырлыҡтарҙы ла үткәреп ебәрә алыуымда шикләнмәй инем инде. Бығаса булмағанса ниндәйҙер үҙ көсөмә ышаныс барлыҡҡа килде. Автобусҡа тиклем байтаҡ ваҡыт бар ине әле. Килгәс-килгәс күренеп китәйем, тип, галерея яғына боролдом. Шәрифә Ҡәҙимовна, ғәҙәтенсә, бик ихлас ҡаршыланы.
– О-о-о, бик матур күренәһең, аҡыллым, маладис. Ә был ниндәй ҡупшы кулон?
– Иҫке-моҫҡо күн киҫәктәренән әтмәлләп алған булғайным шунда...
– Кулон бик матур, һинең зауығың барлығында шикләнгәнем дә юҡ. Әммә мөнәсәбәтең дөрөҫ түгел. Хәҙер исемле-аҡсалы байҙар ҙа һендмейдерҙар ижадын хуп күрә. Ҡулың эш белгәндән оялырға ярамай. “Әтмәлләгәйнем шунда, иҫке-моҫҡо”, имеш. Үҙ хеҙмәтең менән ғорурланып, башыңды юғары тотоп тантаналы интонация менән әйтергә кәрәк был турала. Аңланыңмы?
– Мотлаҡ шулай итәсәкмен, Шәрифә ханым!
– Әйткәндәй, гел һорарға уйлайым да, форсаты сыҡмай. Һинең һынлы сәнғәт-фәлән буйынса махсус белемең бармы әлеү?
– Ике йыл модельер һөнәренә уҡып маташҡайным. Сәнғәт тарихын өйрәнә торғайныҡ... – Кәримә апайҙың ҡарашында шелтә тойоп, айнып китәм. – Ой, ғәфү, хәҙер төҙәтәм. Маташманым, ә уҡыным. Төрлө ижади конкурстарҙа ҡатнаша торғайным. Үҙ алдыма ла күп уҡыным, әле лә төрлө баҫмаларҙы даими күҙәтеп барам. Тик хәҙер ҡулға энә генә тотҡом килмәй. Бөтөнләй.
– Нишләп улай?
– Әллә.. Нисектер үҙемде алданған һымаҡ тоям. Әллә ниндәй ялған хыялдар булып сыҡты. Алданылар... Ашманылар...
– Нишләп ашманы? Һин иң беренсеһенән башла. Кем булырға теләгәйнең?
Әйтеүе лә көлкө... – Икеләнһәм дә, һөйләргә булдым. Ысынында иһә йәндәй күргән Рушаннам да белмәй был хаҡта. – Балерина булғым килә ине... Бер заман “Сыңрау торна” фильм-балетын күрҙем. Күрҙем дә, һушым китте. Минең дә шулай ҡанатһыҙ ҙа осҡом килде. Үҙ алдыма аяҡ остарында бейеп маташам... Был хыялым баштан уҡ өмөтһөҙ ине, әлбиттә. Беренсенән, мин унда балет өсөн “ҡарт” та инем. Икенсенән, балет түгел, ябай бейеү түңәрәге генә лә эшләмәгән төпкөл ауылда тыуғанмын. Шунан, әҙерәк ябайыраҡ хыял тыуҙы. Сәхнәлә осоп йөрөһәм илаһи заттар өсөн болоттай, күбәләктәй затлы-нәфис күлдәктәр теккем килде. Шул серле донъяға нисек тә яҡынлашҡы килә ине, нисек тә... Аҙаҡ әхирәтем менән уртаҡ хыял барлыҡҡа килде. Үҙебеҙҙең театр-студия тип әйтәйемме... Ҡыҫҡаһы, костюмдар уйлап сығарып, хәрәкәттәр ҡуйып показдар ойоштороу ине уйҙар. Йәнәһе, ул прическа-макияжға яуап бирә, ә мин костюмдар һәм хореографияға... Әммә яҙмыш әллә нисек боролоп китте...
Ә ниндәй мауығыуҙарың бар ине?
Мауығыуҙар ни... Төрлөһө лә булып алды. Бер шулай георгиндар үҫтереүгә бирелеп киттем. Кешеләрҙән дә йыйҙым, почта аша ла алдырҙым. Ниндәйе генә юҡ ине. Бер егермеләпкә еткергәнмендер. Өйөм күмелеп тиерлек ултыра ине инде. Тәүге сәскәләрен атҡан ғына инеләр... Август урталарында ҡырау килтереп һуҡты. Өйөмдөң ҡап-ҡара үле сатыр-соторҙар араһында ултырыуын күреп күңелем өшөнө. Шунан бирле сәскә үҫтереүгә ҡул һелтәнем.
Ул бүлбеләрҙе ҡаҙып алып икенсе йылына ла үҫтерһәң булмай инеме? Ҡайҙа һиндә сәм тигән нәмә?
Ул уй башҡа ла инмәне. Теләмәйһегеҙ икән, мин дә һеҙҙе теләмәйем, тинем дә ҡуйҙым.
Артыҡ көслө «теләйем» һәр саҡ «теләмәйем»гә әйләнә, ивет. Нимәнелер көсәнеп-көсәнеп үҙеңдеке итергә теләйһең, ә ул шул тиклем нығыраҡ килеп сыҡмай. Етә бер көн – һин инде иң көслө хыялыңды күрә алмаҫ дәрәжәгә етәһең...
Шулай шул, Шәрифә апай... Нишләп улай һуң? Нәфсем артыҡ ҙур ҙа түгел кеүек, ә барыбер... Бер теләгем дә ашмай. Уның ҡарауы бәхетһеҙлектәр... Улары инде башыма биҙрәләп ҡоя...
Ой, Тамараҡай... Минең йәшкә еткәс, һин әлеге миҙгелеңде һағынып, яратып иҫкә аалсаҡһың. Сөнки әле һин сәләмәт, матур, көслө һәм иң мөһиме – йәшһең.
Мин иҫәр кеше кеүек йылмаям. Шәрифә ханымдың һүҙҙәренә, әлбиттә, тамсы ла ышанмайым. Ул да был турала белеп тора. Ололар барыһы ла бер иш: йәшлекте ышанмаусылыҡта һәм аҡылһыҙлыҡта ғәйепләй. Шулай уҡ йәштәр ҙә бер иш: һәр ваҡыт ололарҙы бер нимә лә аңламауҙа ғәйепләй.
Әйткәндәй, һин теге былтырғы миссияңды үтәнеңме? Таныштыңмы Сагитович иптәш менән?
Иптәш түгел, әфәнде. Үтәмәй ни... Әле ауылда төҙөлөштөң ҡыҙған мәле. Тағы ярты йылдан цех үҙ эшен башлар тип көтөлә. Тимәк, ярты «силсәүит» халыҡҡа эш урындары буласаҡ...
О-о-о ниндәй официоз... Күрәһең, һин тағы ярыҡ ялғаш янында. Тағы эшһеҙ ҡалдыңмы?
Маңлайға яҙылғанмы әллә? Бәлки ҡалған яҙыуҙарын да уҡып бирерһең мин томанаға?
Уныһын аҙағыраҡ. Ә Сагитовичты нисек «һындырҙың» һуң ул? Нисек “зацепила”?
Ул бит минең тәүге мөхәббәт булып сыҡты! Һөйләмәнемме ни?
Яратам ошо әртистәрҙең эмоциональ йөҙҙәрен. Шәрифә апайҙың ҡаштары матур һикереп китә, күҙҙәре түңәрәкләнеү түгел, хатта «шаҡмаҡлана» ала... – Туй, өйләнешеү, ғаилә кеүек темаларҙы беренсе ул башланымы – һинме?
– Ул.
– Тимәк, ул һине ҡатыны итеп күҙ алдына килтерә алған. Ир-егет ваҡыт уҙғарырға ғына йөрөгән ҡатын-ҡыҙ менән бер ваҡытта ла был темаға һөйләшмәй.
– Ысынмы? Бына ғәжәп.
– Ысын. Ә һиңә уны ҡойроғонан шаҡара тотоп эләктерергә нимә ҡамасауланы?
– Ҡурҡыу. Йәшлек дыуамаллығы менән миңә өйләнер ҙә, бөтә яҡындары, туғандары кәмһетә “суҡый” башлағас, һыуыныр, тинем.
– Ә улар һине кәмһетә инеме?
– Этем белһен. Мин бит улар менән танышып өлгөрмәнем. Әммә яҙмышым шундай булғас, ҡайҙа ҡасаһың? Мин бит үҙемде белә-белгәне кәмһенеп үҫтем. Аҙаҡ, кейәүгә сыҡҡас та, шул уҡ хәл ҡабатланды. Сагитович ғаиләһе менән дә барыбер шулай булыр ине.
– Һинең кәмһенгәнеңде электән һиҙә торғайным, тик сәбәбен аңлай алмайым. Һин бит бына тигән кешеһең. Булдыҡлыһың, һәләтле, намыҫлыһың... Төҫөңдө әйтеп тә тормайым, бар яҡтан килгән икәнде үҙең дә белә-күрәһеңдер...
– Күрәм, беләм, әммә тоймайым. Мин бөгөнгө көнгә тиклем үҙемде тик Артыҡбикә исеме аҫтында ғына тойҙом. Ни бары Артыҡбкә итеп... Быйыл килеп ул исемде миңә ата-әсәйем биргән икәнен белдем. Ныҡ ауыр булды кисереүе...
Кисерҙеңме?
Әлләсе... Кисерҙем, ғәфү иттем һымаҡ. Тик барыбер асыу килә. ярай, исем – исем инде. Әллә ниндәй холоҡ, әллә ниндәй темперамент биргәндәр бит. Ваҡытында аҡыллы кәңәш бирә белмәгәндәр. Шунда уҡыуыма артыма тибеп булһа ла ҡабат ебәргән булһаларсы...
– Һаман шул уйҙар менән йәшәгәс, тимәк кисермәгәнһең. Шулай ҙа һинең уларға бер үпкәләрлек урының юҡ. Хәҙер дәлилләйем. Һине иң беренсе күргәс тә тәүҙә бик ҡупшы һомғол буй-һыныңа иғтибар иттем. Аҙаҡ камил, нәзәкәтле йөҙөң иғтибарҙы тартты. Был бит һиңә атай-әсәйең бүләге. Үҙ-ара әллә күпме ризаһыҙлыҡтары булһа ла, һине донъяға яралтҡанда улар һөйөү йәлләмәгән. Ә һинең кәмһенеүең сәбәбе – тирә-яҡ мөхиттә, әйтергә яраһа, провинция холҡонда. Юҡ, бүлдермә, һинең ауылың иң матур, кешеләре һәйбәт икәнен яҡламаһаң да аңлап торам. Һинең кеүек бер һоҡланғыс затты биргәндәр икән, әлбиттә, ул иҫ киткес төбәк, бәхәсһеҙ. Әммә мин мәҙәни кимәл хаҡында һүҙ йөрөткөм килә. мин һинең телмәр ҡеүәңә ҡарап, кәм тигәндә аспирантура тамамлаған тигән фекергә килгәйнем. Һин һәр өлкәлә лә мәғлүмәтле, фекер даирәһе киң. Һин колоратуралы меццо-сопрано тауышты колоратураһыҙынан да айыраһың, һөт тө:ҫөн ҡар батшабикәһе төҫөнән айырмаһын күрәһең. Линотипия менән линогравюраны бутамай?ың. вольтер менән Вальтерҙы ла, Стендаль менән Сталь айырмаһын да... Һин үҙ мөхитеңдә йәшәһәң, эргәңдәге барыһын да интеллектуаль кимәлең, эрудицияң менән генә түгел, фекер оригиналлеге менән дә һоҡландырыр инең. Ә ауыл, провинцияла аҡыл башҡа үлсәмдәрҙә үлсәнә. Һинең “Онегин”ды ятҡа һөйләүең уларҙа тик көлкө генә тыуҙыра. Сөнки унда һыйыр тотоу-тотмауың, бесән әҙерләү-әҙерләмәүең, көҙөн ит йыйыусыларға булдыра алған тиклем юғарыраҡ хаҡ менән һата алыуың мөһимерәк. Донъя көтөү, етеш йәшәү кимәлеңә ҡарап, һинең аҡыл ҡеүәң хаҡында фекер йөрөтәләр. Әгәр һин нәфис буй-һының сәбәпле салғы, һәнәк-тырма тотмайһың икән, боҙло һыуҙа малдың эсәк-ҡарынын сайҡап йыумайһың икән, һин – йыбытҡы, бер нәмәгә лә эшкинмәйһең, шулай түгелме ни? Һин, әлбиттә, ауыл ҡатындары өлөшөнә төшкән бар эште лә эшләйһең, шикләнмәйем. Тик һин уға ғына риза түгел. Башҡа бисә-сәсә менән кем нимәне, ни хаҡҡа алған, кем кем менән талашҡан, кем туҡмасты нисә йомортҡаға баҫа, кемдең ҡоймағы йоҡараҡ, кемдең самогоны ҡатыраҡ һ.б. шуның һымаҡ тормоштоң ваҡ-төйәге хаҡында мөһим мәсьәләләр хәл иткәндәй ҡиәфәт менән гәпләшеп ултыра алмайһың. Әлбиттә, улар ҙа быны тоя. Тимәк, һин үҙеңде уларҙан өҫтөн тояһың, тәкәбберһең! Һәм барыһы ла һине мөрхәтһенләүен йәшермәй. Эргәләгеләр ситкә типкәс, әлбиттә, һин аҡыллы кеше булараҡ сәбәпте үҙеңдән эҙләйһең. Һәм күпселектең фекере өҫтөнлөккә сыға – үҙең дә улар күҙлегенән сығып үҙеңде эшкинмәгән һәм етешмәгән тип уйлай башлайһың. Уй ул шундай көслө нәмә – һинең үҙ-үҙеңде тотошоң барыһы ла уйға буйһона. Һәм башҡалар инде һинең тап шундай йүнһеҙ булыуыңа шикләнмәй. Быны беләһеңме, нимә менән сағыштырып була? Күҙ алдыңа килтер мәҫәлән, торнаны. Улар үҙ мөхитендә, тәбиғәттә бейеһен – иҫ киткес гүзәл, һоҡланғыс күренеш! Ә ауылға, һарайға килтереп япһаң, нимә була? Ни ашарға ите юҡ, ни мендәргә йөнө юҡ! Көн һайын йомортҡа һалған тауыҡ ул ғорур ҡоштан мең артыҡ, һәм файҙалы! Бына һин дә шулай – үҙ мөхитеңдә булмағас, үҙеңдең ысын баһаңды аңламайһың. Ябай кешегә көмөш менән алюминийҙың бер айырмаһы ла күренмәй. Ҡиммәтле металдың һиммәтен – оҫта ювелир ғына айыра. Ауыл кешеһенә ҡара аҡыл, хәйләкәрлек килешә. Ә һиңә үҙ мәнфәғәтеңде яҡлау хас түгел. Сәғитович менән булған хәлде генә ал. Һин бит уның менән осрашыуҙан үҙеңә әллә күпме файҙа “һыға” алыр инең. Уның бер шылтыратыуы етер ине – һине эштән сығарыу түгел, хужаның йомшаҡ креслоһына ҡәҙерләп ултыртып ҡуйырҙар ине. Ә һин бөтә ауылдың киләсәген уйланың, ә үҙеңде оноттоң. Әгәр һеҙҙе көслө хистәр бәйләгән булған икән, һин ике лә уйламай унан бағымсы яһар инең. Тик был уй ҙа һинең башыңа инеп сыҡмай. Юҡ, алйот булғаның өсөн түгел. Һин ныҡ бөтөн шәхес. Берҙән-бер мөхәббәтеңдең һөйәркәһенә әйләнеү – үҙеңде, үҙ хистәреңде ваҡлау, китекләү булыр ине. Уның тормош юлдашы булып, кисерәсәк шатлыҡтарын ғына түгел, бәлә-ҡазаларын да уртаҡлаша алмағас, һирәк-мирәк түшәк кенә бүлешеүгә һин бер ҡасан да риза булмаясаҡһың. Ризалашыр булһаң, иреңдең вафатына биш йыл тулғанын көтөп тормаҫ инең, күптән инде донъя көтөргә аҙ-маҙ файҙаһы тейерҙәй ир-егетте йортҡа керетер инең. Эсеү яғына йомшаҡ тип берәүһен ҡыуып сығарыр ҙа, икенсеһенә, өсөнсөһөнә барыр инең һ.б., һ.б. Ә һин “по рукам” китмәгәнһең һәм китмәйәсәкһең дә. Сөнки һәр шәхескә хас булғанса һин кеше фекеренә түгел, үҙ намыҫың тауышына ғына ҡолаҡ һалаһың. Һиңә Хоҙай Тәғәлә ысынлап та күп һынау биргән. Алда тағы ла зәһәрерәктәре лә булыр әле. Әммә мин һинең намыҫыңа хыянат итмәҫеңә ышанам. Ул һынауҙы ла үтһәң, мотлаҡ бәхетең асыласаҡ! Шәрифә апайың күпте күргән, ышан. Һинең өйөң яныуына, ҡайғырыу түгел, хатта шатланам да. Белгең килһә, ул һинең ситлегең ине. Өйөм, донъям тип тирә-яҡҡа күҙ ҙә һалмай башлағайның. Ә хәҙер һин ирекле, бер ни ҙә бәйләп тормай – ос та кит ҡанаттарыңды йәйеп. Үҙ юлыңды тапҡас, аяҡҡа баҫҡас, ҡайтырһың төйәгеңә. Башыңды ғорур тотоп ҡайтырһың!
Автобустағы ике сәғәт башта ҡайнаған уйҙарҙы рәткә һалырға маташып үтте. “Ирекле”, имеш... Әсәй унда сираттағы тәпе әҙерләп ҡуйҙы бит инде. Тыңламаһаң, дошман булаһың, барыр ер ҙә юҡ. Сығып китһәм, тик мәркәзде генә һайлар инем, ә ул бик ҡиммәтле ҡала. Эш, торлаҡ табыу... Был проблемаларҙы хәл итеү өсөн күпме аҡса кәрәк! Ә минең бит әле тамаҡтарын туйҙырырға, өҫтәрен бөтәйтергә ике улым бар. Уларҙы кемгә ышанып ғалдырайым? Ҡалаға уҡырға биреү хаҡында уйлайһы ла түгел. Исмаһам, фатирлы туғандар булһасы... Шулай ҙа Шәрифә апай бер нәмәлә хаҡлы – тыуған яҡтан, халҡымдан бөтөнләйгә күңелем ҡайтмаҫ элек, китергә кәрәк. Беҙҙә талантлы кешеләр күп тыуа. Әммә уларға кәмһетеүле ҡараш йәшәп килә. ҡыҙыҡ та, ҡыҙғаныс та: берәү бөтә тапҡан таянғанын хәмер табып эсеүгә бөтөрә икән, был нормаль хәл итеп ҡабул ителә. Ауылда ундайҙар аҙым һайын, иҫ тә китмәй.

Ә кемдер бөтә тапҡан аҡсаһын үҙе уйлап тапҡан вертолет өсөн запчастар табыуға бөтөрә икән, уға бөтә ғаләм аптырай, һәм “иҫәрҙән” һалдыра... Ҡайҙа ул ғәҙеллек? Бөтә ғүмереңде үҙ-үҙеңде юҡ итеүгә, түбән тәгәрәүгә йүнәлтһәң – ғәҙәти хәл. Ә үҙеңде камиллаштырырға, һәләттәреңде асырға тырышаһың икән, хыялдарыңа хыянат итмәйһең икән – һин ахмаҡ һәм кәмһетелеүгә дусарһың! Минең бер апайым бар. Тауыш мөмкинлектәре иҫ киткес, дүрт октава. Йырсы юлынан китһә, бығаса опера примадоннаһы булып, сит илдәрҙә балҡып йөрөр ине. Ҡатлы-ҡатлы регалиялары, исемдәре булыр ине. Әммә уны ла патриотизм харап иткән. Ул ябай ғына балалар баҡсаһы йыйыштырыусыһы булып эшләп йөрөй. Ситтә уҙған конкурстарҙа дипломдар яулап ҡайта. Ә үҙебеҙҙә... Ни өсөндөр сәхнәне “һайт-туйт тәритә, тас-биҙрә-кәритә” көйөнә арлы-бирле һупалаған уртаҡул ғына һәләтле мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәре биләп ала... Бына шулай. Апайым хәҙер ҡайҙалыр ҡатнашырға үҙе лә ынтылмай. Уның ҡанаттарын семтей-семтей, ҡаурыйҙарын берәмләп йолҡоп, осмаҫҡа мәжбүр иттеләр. Ул хәҙер ағас башында һандуғас булып һайраша, моңһоҙ тауыҡтар төнәгенән юғарыраҡ күтәрелмәҫкә дусар. Кемгә файҙа? Тик зыян ғына, минеңсә. Кеше барыбер ҡаты бәғерле йән эйәһе. Минең ҡәйнәне генә ал. Әллә ҡайҙағы ҡыш булмаған йылы илдә йәшәгән, оло-ҡара йорт хужабикәһенең берәй йәп-йәш егеткә булған мөхәббәтенең башҡалар тарафынан аңлап ҡабул ителмәүенә, “бахыр”ҙың кисергән “ауырлыҡтарына” ах та ух килеп ҡайғырып, бөтөнләй таныш түгел билдәләрҙе йәлләп бөткөһөҙ сериалдарға текләп илап ултыра. Ә эргәһендә генә үҙ ейәндәре атайһыҙ, йортһоҙ, әйтһәм әйтәйем инде, хатта баласаҡһыҙ (!) тороп ҡалһын, иҫе лә китмәй. Ярҙам итеү түгел, етемдәрҙең ауыҙынан йолҡоп тигәндәй алыуын белә. Күпме йорт өсөн судлашырға тура килде, малды әйтәһе түгел – улының етеһен уҡытыр-уҡытмаҫ ҡыуып алып ҡайтты. Һәм ауылда бер кем дә уның битенән алмай, оялтырға маташмай. Сөнки “килен кеше – кәм кеше, алабайға тиң кеше”. Бөгөн ире үлгән икән, ҡырҡы ла үтмәй икенсегә барасаҡ һәм теттереп йәшәүен дауам итәсәк. Рәсим йыйған донъяны икенсе берәү итектәре менән тапаясаҡ, мөлкәтенән файҙаланасаҡ. Әсә улын юғалтҡанда килендең рәхәт йәшәргә ни хаҡы бар? Балаһының донъяһының бер өлөшөн генә булһа ла кире ҡайтарырға маташа икән, кем әсәне хөкөм итә ала? Әсәйҙең улын юғалтыу ҡайғыһы менән бер ни ҙә ярыша алмай! Барыһы ла шул позицияла тора һәм ҡәйнәнең ҡылығын аҡлай һәм яҡлай. Мин гел отошһоҙ яҡта, гел! Ҡайҙа ул ғәҙеллек?
Әлеге ситуацияны ал. Әсәй үҙенсә миңә изгелек теләп арыу ғына кешегә бирмәксе. Бер яҡтан ул хаҡлы ла: йортһоҙ-йыһазһыҙ, эшһеҙ-килемһеҙ ике балалы бисәне өс-дүрт бүлмәле йорто, урындағы масштабтағы эшҡыуарға биреү насармы? Етмәһә, ситтә балаһы булып алимент түләмәгән, башҡа вариҫтары булмаған бәндәгә? Ә мин үҙемдең бахыр хәлемдә шул тиклем отошло урындан баш тартам. Әсәһенең изгелегенә рәхмәтһеҙлек менән яуап биреүсе ҡыҙҙы нимә тип әйтәһең? Йәмәғәтселек тәбиғи, әсәне яҡлаясаҡ, мин аш менән атҡанға таш менән бәреүсе тип, ҡәһәрләйәсәк. Мин тағы ла отошһоҙ яҡта ҡалам. Беренсе тапҡыр кеше һүҙенән ҡурҡып алйотлоҡ эшләгәндә – Рәсимгә кейәүгә сыҡҡанда мин үҙ бәхетем алдында ғына яуаплы инем. Йәшлегемә барып хата эшләнем. Әммә әле, ун йылдан һуң, тырмама ҡабат баҫмаясаҡмын – яратмаған кешегә бармаясаҡмын. Был ғәҙел булмаясаҡ, ул әҙәмгә ҡарата ғәҙел булмаясаҡ. Ниңә ул үҙ көсөн, байлығын, ғүмерен сит балаларға, үҙен бер ҡасан да яратмаясаҡ ҡатынға арнарға тейеш? Был да ғәҙелһеҙлек инде. Ә икенсе яҡтан мин ниңә ярыҡ ялғаш янында ҡалырға тейеш инем? Ниндәй гонаһтарым өсөн? Рәсимгә хыянат итеп, типтереп йөрөмәнем, ғәйбәт сәйнәп кеше араһын бутаманым, кеше әйберенә ҡул һуҙманым, проблемаларымды хәмергә батырып маташманым... Уф, баштар ҡатты. Алтын башлы ғалим-философтар ҙа был донъяны төшөнмәгәнде, мин генә асыҡлап бөтә алмам. Йәшәргә кәрәк, бары шул ғына.
Оло-ҡара пакеттар тотоп ҡайтып төшкәс ишеткән хәбәргә иларға ла, көлөргә лә белмәнем. Бер кемгә әйтмәй-нитмәй ҡапыл сығып киткәс, өйҙә юҡлығымды белмәйенсә кейәүләргә килгәндәр икән. Һүҙҙең айышын аңлағас та, ике улым ике яҡтан “кейәү балаҡай”ға ташланғандар. “Беҙҙең әсәй йәш, матур, ә һин ҡарт, уны һиңә бирмәйбеҙ, белдеңме!” Теге бахыр “уландары бигерәк уҫал, дүрт-биш йылдан үҙеңде туҡмарға ла ҡарап тормаҫтар”, тип шикләнеп, ҡойроғон һыртҡа һалған.
Бығаса “бәпкәләрем” тип яратҡан балаларымды хәҙер “бөркөттәрем” тип маҡтаным. Яҡлаусым юҡ тип, юҡҡа көйәм икән – ана бит, бер түгел ике яҡлаусым үҫеп килә. быуынға ла ултырмайынса мине бәләнән йолорға эшкингәндәр, вәт әй! Әсәй, әлбиттә, ниәтенән ҡайтмағандыр, әммә бер нисә ай тыныслыҡ булыр. Шул арала берәй ҡарарға килергә кәрәк.
Яҙмыш тигән нәмә арты менән тороп арып китте, буғай – миңә йөҙө менән боролдо. Йөҙө, нисек кенә сәйер булмаһын, ҡәйнәм төҫөндә булып сыҡты. Биш-алты йыллап аяҡ баҫмаған тупһаны мәңге булмағанса, күстәнәстәр, бүләктәр тотоп аша атланы. Тәүҙә һөйләшеү көсәнеү аша барҙы. Йүнле һүҙ ишетеп өйрәнмәгәс, мин ныҡ һағайҙым. Ә уға выждан борсоуы тәбиғи һөйләшергә ҡамасаулай ине. Йылдар буйы күтәрелгән нығытманы бер сәғәттә һүтеп бөтөүе мөмкин дә түгел. Шулай ҙа уртаҡ ҡайғыртыу – балаларҙың киләсәген уйлау, аңлашыуға юл асты.
– Ҡаҡтым, ҡыйырһыттым, килен, бер һүҙең дә булманы, рәхмәт. Һинең алдыңдағы ғәйептәремде кисер. Бала ҡайғыларын күрһәтмәһен үҙеңә. Зиһенем томаланып, нахаҡҡа ла ҡыйырһыттым. Рәнйегән булһаң да, сал сәстәремде хөрмәтләнең – миңә яуап итеп рәнйетмәнең. Рәсимдең рухын мыҫҡыл итмәнең, балаларҙы ситтәрҙән ҡаҡтырманың. Барыһы өсөн дә рәхмәт. Инде хәҙер тормошҡа сығырға, урынлашырға уйлаһаң – беҙҙән фатиха. Бәхетле бул, балаларыңдың изгелеген күр, тәүфиғыңдан яҙма. Һинән ризабыҙ, фатихабыҙҙы бирәбеҙ. Хоҙай Тәғәлә тәүфиғыңды биргән, инде килеп бәхетеңде лә бирһен...
Өҫтөмдән тау-тау йөктәр ишелеп төштөмө ни... Ҡәйнәмде ҡосаҡлап иларҙай булдым. Фатиха! Бына нимә етмәгән миңә! Бына нимә етмәүе бәйләп тора ата йортона. Мин уларҙан үҙ тормошом менән йәшәргә фатиха, фатиха көтәм...
Яҡшы хәбәрҙәр бының менән генә бөтмәне әле. Ҡәйнәмдең апаһының улы ҡайтып төшкән икән. Уны мин белмәйем – ул беҙҙең туйға ла ҡайтмағайны, хәрби кеше. Балаларым менән осрашырға, танышырға теләк белдергән.
– Үҙ ваҡытында Рәсимгә ярҙам итмәнем, исмаһам балаларына ҡулдан килгәнен эшләйем, – ти.
– Төшөргәндәрме әллә?
– Эйе, хәҙер министрлыҡта түгел, ниндәйҙер бер гимназиямы-нәмәме директоры, ти.
Рәсим ағаһына бик рәнйей торғайны. Берәүгә килешкән хәрби тормош икенсегә һәләкәтле булыуы мөмкин. Бер нәҫел балалары шулай айырылыр тип кем уйлаған. Береһе, ана, полковник, икенсеһе иһә әрменән алып ҡайтҡан күңел яраларына түҙә алмай, үҙенә ҡул һала... Ярар, ғәйебен юйырға теләгән кешегә мөмкинлек бирергә кәрәк. Осрашһындар әйҙә. Өләсәйҙәре бүләк итеп алып килгән кейемдәрҙе шатланып кейеп сығып йүгерҙе, ҡолонсаҡтарым. Атай яҡлап туғандарҙың ситләтеүенә үҙҙәрен бик мәрхүм торалар ине, әйбәт булды. Әсәйемдең дә йөҙө бермә-бер асылды. Бер ауылда йәшәп, берен бере ҡунаҡҡа, сәйгә саҡырышып, гәпләшеп йөрөмәү рәхәт тиһеңме ни ҡоҙағый булған кешеләргә...
Бабайҙары менән танышыуға бик ҡәнәғәт булды балалар.
– Әсәй, уҡырға шунда барабыҙ! – тип ҡайттылар.
Киләһе ай документтар юллап үтте. Малайҙарҙың өлгәшеү күрһәткестәре артынан да йөрөйһө, комиссия үткәрәһе һ.б. һ.б. Ҡайнаға ихлас, шәфҡәтле кешегә оҡшаған. Бәғзе берәүҙәрҙе вазифаһынан төшөрһәң, кешегә оҡшап ҡала…
Әсәй башҡа кейәүгә сығыу хаҡында һүҙ ҡуҙғатып бәғеремде телмәй. Уҡыу йортон ҡарап, документтар тапшырып ҡайтҡас, хатта:
– Ярай, бәлки улдарың янына үҙең дә сығып китерһең әле. Ҡалала эш табыла, ите-бәрәңгеһе менән беҙ ҙә, ҡоҙағый ҙа ярҙам итә ала… - тип ысҡындырҙы.
Үҙем дә был турала ныҡлап уйлай башлағайным инде. Тик минең мәркәз тарафына ғына юлланғым килә шул. Яҙмышым мәркәздә селпәрәмә килгәйне, шунда бөтәйһә, ғәҙелерәк булмаҫ инеме ни? Мәшәҡәттәрҙең күплеге менән Рушаннаға ла шылтыратҡан юҡ. Әгәр ул эш белешә торһа, танышлыҡтарын эшкә екһә…
Ҡотто осороп телефон шылтыраны. Рушанна. Тауышы ҡалтырап сыға. Ауыры төштө микән әллә?
– Юҡ, минең менән бер ни ҙә булманы… Юҡ, балалар ҙа имен-аман… Өлкәрем аварияға эләкте… Бер йылһыҙ аяғына ла баҫа алмаҫ, тинеләр. Әллә күпме операция кәрәк. һөйәге селпәрәмә, килгән, ти… Ни генә эшләйем икән, Тамара? Баш ҡатҡан. Ныҡ ҙур кредит алғайныҡ…
– Хужабикәң ярҙам итә алмаймы? Мөнәсәбәтегеҙ яҡшы ине бит.
– Ул бизнесты һатып Мәскәүгә китте бит. Миңә бында эште почти снуля башлайһым бар Уныһына түҙер инем… Өлкәрем бәрелгән машина ниндәйҙер крутой шишканыҡы булып сыҡҡан. Армайҙары өҫкә менеп килә, үҙе менән һөйләшеп килешерлек түгел… Минең бәйләнештәр ярҙам итерлек түгел. Тамара, ни эшләйем икән? Әллә ауырымды төшөрәйемме икән? Өлкәрҙе лә, балаларҙы ла ҡараға кәрәк, аҡса табыу минең генә елкәлә була бит хәҙер?..
- Ул турала ауыҙ ҙа асма, Рушанна. Бала үҙ ризығы менән тыуа. Етмәһә, аборт ваҡыты уҙҙы бит һинең. Төшөрәм тип, үҙеңдең зәғифләнеүең бар. Аллам һаҡлаһын. Моғайын, берәй сара табылыр. Туғандарың беләме?
- Уныҡылар белә, ҡәйнә сеңләп-шыңшып нервыны бөтөрҙө инде. Минекеләр белмәй, һин дә әйтмә инде, йәме. Үҙең беләһең, минекеләр һуңғы һыйырына тиклем һуясаҡ, һуңғы ыштаны ҡалғансы бөтә нәмәне һатып бөтәсәк, әммә миңә ярҙам итмәй ҡалмаясаҡ. Ә минең бурыс ҙур. Уларҙыҡы менән генә йырып сығырлыҡ түгел…
- Уф Рушанна… Исмаһам, минең дә хәлдәр мөшкөл… Тороп тор… Әле бер нәмә иҫкә төшөп тора, Рушанна, һин давай танау төшөрмә. Нисек тә һиңә ярҙам итергә тырышырмын, иҫән булһам.
Үҙем өсөн тигәндә уйҙарҙың осона сыға алмаһам да, Рушанна тигәндә башым компьютер урынына иҫәп-хисапҡа тотондо. Минең дә мал самалы-самалыһын… Килер керем дә күренмәй. Һыйыр менән башмаҡты берәйһе менән килешеп, һатып ебәргәндә? Әле ит ваҡыты түгел, хаҡы юғары… Туҡта, ә делянка? Өй һала алмаҫым билдәле. Ирҙәр һымаҡ бура бурап һатып аҡса эшләй алмайым. Әммә… Әммә ағас эше менән аҡса һуға белгән кешеләрҙе беләм түгелме ни? Бығаса уйлап та бирмәгән диләнкәне юллап алдым. Милицияларҙың ипләп аңлатыуы ярап ҡалды. Тейешле нимәне ниңә юлламаҫҡа? Етмәһә, бушлай. Эшҡыуар менән генә оҙаҡ сыйышырға тура килде. Күҙен дә йоммай:
- Илле мең бирәм. – ти.
- Йөҙ илле! – тинем тыныс һәм ҡаты итеп. Оҙаҡ ҡына бәхәсләшкәндән һуң, уртаҡ фекергә киленде. Әллә ни күп тә аҡса түгел икән ул. Кескәй сумочкама һыйып тора. Исмаһам, тышы ҡабарып та тормай…
Ҡапыл ғына туғанлыҡ хистәре уянған ҡайнаға ярҙамы менән малайҙарҙы уҡырға урынлаштырғас. Шул ыңғайҙан Рушанна янына китергә автобусҡа ултырҙым. Балалар өсөн йөрәк һыҙлай. Ят ер, ят кешеләр, ят мөхит… Ни эшләрҙәр, өйрәнерҙәрме? Йонсоһалар ни эшләрмен? Кире алып ҡайтырға үҙемдең дә баш һыйыр ерем юҡ. Булған аҡсама бәләкәс йорт ала алыр инем. әлбиттә… Тәҡдим ителгәненә күңелем ятмай, күңелгә оҡшарҙайына – кеҫә һайыраҡ. Хәйер, иң яҡын әхирәтем ут йотҡанда, минең дә тамағыма аш бармай шул.
- Уф Тамара әл дә килдең! – Бәпес йыуатҡандай Рушаннаның сәсен һыйпап ҡосаҡлап торам. Бөтөнләй төҫө ҡасҡан бисараның. Эсе саҡ ҡына ҡалҡа башлаған. Күҙ төптәре күгелйем. Ни ашай алмай, ни йоҡлай алмай сабауыллап тик йөрөйҙөр инде. Хәлдәрен һорашам.
- Бурысҡа алыр ерҙән алып бөттөм. Ике операция булды. Реабилитация тигәне бик оҙаҡҡа һуҙылыр, тиҙәр. Ҡайнымдар шыңшый-шыңшый булһа ла машиналарын һаттылар. Теге бәндәгә ярты бурысты түләнем. Тик бына кредитты ҡапларға ғына хәлдән килмәй.
- Ниндәй кредит һуң ул? Фатирыңды әйтәһеңме?
- Юҡ, фатирға түләп бөтә яҙғайныҡ инде.
- Эй, Тамара, һиңә һөйләмәнемме ни? Хужабикә бит бизнесты… миңә һатты! Әҙерәк йыйған аҡса бар ине. Фатирҙы залогҡа һалып кредитҡа аҡса алдыҡ банктан. Өлкәрҙе, үҙең беләһең, ике эштә, аҡсаны ҡайырып эшләне, шуға икеләнмәнем дә. Кемгәлер эшләгәнсе, үҙеңә эшләһәң, һәйбәт бит инде. Хәҙер килеп шундай фажиғә… Фатирһыҙ ҙа, бизнесһыҙ ҙа ҡалам бит. Тамара! Ней Өлкәрем шундай хәлдә…
Бына һиңә мә! Миңә ярҙам итә алған берҙән-бер кешем ни хәлгә тороп ҡалған!
Бизнесың бит таралып төшмәгән, ниңә ҡайғыраһың? Бығаса уңышлы эшләгәнде, дауам итә алмаҫ тинеңме ни?
– Әйттем бит, теге шишкаға тағы йөҙ мең түләйһе бар. Унан тыш Өлкәрҙе дауалауға буйтым аҡса китә. Зәғиф ҡалдыра алмайым бит инде мин уны? Иң яҡшы сараларҙы ҡулланырға кәрәк. Ә улар ҡыйбат. Авария арҡаһында банкка иғәнә түләүҙе кисектергән инем, хәҙер улары миңә йыртҡыстай ташланды. Ҡыҫҡаһы, бизнестың доходы бинаны арендалауға, хеҙмәткәрҙәргә эш хаҡына, косметик материалдар алыуға һәм банкка иғәнә ҡайтарыуға саҡ етә. Теге хайуан көндән-көн сумманы арттыра бара бит инде. Ә миңә ғаиләне аҫырарға кәрәк, мәктәп тә хәҙер ике балаға бушлай уҡыу өсөн аҡса “һура” башлаясаҡ. Әле мин шундай ситуацияла, Тамара, ҡыл өҫтөндә генә торам. Әгәр аренда хаҡын, йә косметик материалдарҙы, йә электр хаҡын арттырһалар – бөттөм, тәгәрәйем аҫҡа. Унда инде эш хаҡын тотҡарлаясаҡмын. Оҫталарым конкуренттарға берәм-берәм китә башлаясаҡ. Үҙҙәре артынан клиенттарҙы переманить итәсәктәр. Унда инде банкка процент түләй алмаясаҡмын, улар фатирҙы тартып аласаҡ…
Ҡот осҡос. Һәм Рушанна, минең сибәр. аҡыллы, һәйбәт әхирәтем өс бала һәм зәғиф ир менән урам буйында тороп ҡаласаҡ! Ҡот осҡос! Дуҫыма түгел, дошманыма ла ундай яҙмыш теләмәҫ инем мин. Был ситуацияла мин килтергән аҡса – батып барған кешегә һалам бөртөгө ырғытҡан һымаҡ ҡына инде. Исмаһам, теге шишкаһына бурыс биреп бөтөрлөк булһасы.
- Беләһеңме, Тамара… Һиңә ярҙам кәрәккәндә булған аҡсаларымды бирмәгән өсөн Хоҙай язаланы микән әллә мине? Өйөң янғас, уйланып та ултырғайным, Өлкәр менән дә кәңәшләштем. Ул ней тине:
- Улай ярҙам иткең килгәс, лутсы бизнесыңа компаньон итеп ал. Мохтажлыҡтан да тартып сығарырһың. Үҙеңә лә декретҡа киткәс ышаныслы кеше кәрәк буласаҡ, - тине. Балыҡ биргәнсе ҡармаҡ бирһәң арыуыраҡ түгелме ни? Уйлап ҡараным да, килештем. Һиңә сюрприз әҙерләй инем, ә ул бына ниндәй сюрприз килеп сыҡты… Мин һине өйлө итә ала инем, ә хәҙер үҙем өйһөҙ ҡалыу ҡурҡынысында. Тамара, йә әйт әле бер һүҙ, йә тот та әрлә.

- Әрләргә башҡа ла килмәнесе. Ярар, өй алып бирер инең, ти. Мин нимә эшләр инем инде? Һиңә бурысты нисек ҡайтарырға тип, ҡара ҡайғыларға батҡан булыр инем. Ни арыу аҡса килерлек эш юҡ, ни бай ирем юҡ, тигәндәй… Юҡ, Рушанна, өлкәр дөрөҫ кәңәш биргән. Балығы кәрәкмәй. лутсы ҡармаҡ эшләргә өйрәт.
- Тимәк, мин яңылышмағанмын тип уйлайһың?
- Эйе,дөрөҫ эшләгәнһең. Моғайын. Мин дә хаталанмайымдыр…
Уға пачка-пачка аҡса тотторҙом.
- Ғәфү ит, ошонан башҡаһы юҡ.
Хәҙер инде Рушаннаның күҙе шаҡмаҡ.
- Һин нимә, бетеңде һатып байыныңмы әллә, урларға ҡулыңдан килмәй – килеүен…
Ҡыҫҡаса ғына һөйләп бирҙем.
- Тормош килтереп терәһә, һин дә өҙгөс кенә икәнһең, Тамара, маладис. Минең өсөн күҙ терәп торған нәмәңдән дә яҙғас, былай итәбеҙ…
Шулай итеп, уйламағанда-көтмәгәндә мин матурлыҡ салонының администраторы булып киттем. Башта эш хаҡы хаҡында уйларға ла түгел ине, әлбиттә. Нисек тә конкуренция диңгеҙендә батмаҫҡа, “кәмәне” һаҡлап ҡалырға кәрәк. Өлкәрҙе йорт тәрбиәһенә ҡайтарғансы, мин Рушаннала йәшәп торам, тип хәл иттек. Минең аҡсалар теге “крутой”ҙың кеҫәһенә кереп ятты. Тәгәрмәс эсендәге тейен кеүек йүгергеләп. шау-шыулы ҡала тормошондаәйләнсекләүгә, ауылдан мине таптыра башланылар. Юҡ ваҡытты бар итеп, ауыл яғына ыңғайларға тура килде. Бер ай. Ни бары бер ай, ә минең тормош аҫты өҫкә килде. Өҙөлөп һөйгән тауҙарымдан да, урмандарымдан да ҡутарылып сыҡтым да киттем. Ҡанатымды йәйеп, ҡурсалап торған улдарымды ла әллә ҡайҙа ебәрҙем. Дөрөҫ эшләнемме икән? Белмәйем. Ауылда ни, ҡалала ни – барыбер кеше тупһаһында йөрөү ҙә, барыбер бурыс ҡапларға аҡса еткерә алмау. Айырма юҡ та һымаҡ бер яҡтан. Икенсе яҡтан… Икенсе яҡтан, үҙемде бик кәрәкле кеше итеп тойоуом, бер ни тиклем ҡотҡарыусы ролендә йөрөүем күңелгә рәхәтлек бирә. Ял көндәрен күрелмәһә лә, элекке шикелле бойоғоп, тынғы тапмай йөрәкһеүем юҡ. Рәхәтләнеп йоҡлайым, емереп ашайым, һәр саҡ кәйеф күтәренке… Рушаннаға ла төшөнкөлөккә бирелергә ирек бирмәйем. Ҡайһы саҡ көлөп тә ала: “Беҙ ролдәребеҙҙе алмаштыҡ буғай. Элек мин һине тартҡылай торғайным. Хәҙер һин – мине…”
Өйҙәгеләр менән бер-бер хәл булдымы икән тип борсолһам, “силсәүит” эҙләтә булып сыҡты. Райондағы ниндәйҙер контора таптыра, ти. Ғәжәпләндем, шулай ҙа биргән адрес буйынса эҙләп киттем. Нотариус булып сыҡты. Барлы-юҡлы гонаһтарымды барлап сыҡтым. Мираҫ мәсьәләһе буйынса ҡайны-ҡәйнәләр менән хәлдәр асыҡланып бөткәйне буғай. Инде янған өйҙөң хаҡын түләтмәксе микән әллә берәй әҡрәбәләре, тәүбә-тәүбә… Ләкин ишетәһеләрем уйлағандан да шаҡҡатырғыс булып сыҡты. Баҡтиһәң, мин… апаруҡ ҙур ғына милек хужаһы икәнмен! Миллионерша!
Күктән төшкән байлыҡты миңә… Мөнөй әбейем ҡалдырған булып сыҡты. Юғары пенсия алалыр тип фараз иткәйнем-итеүен… тик ҡиммәтле ҡағыҙҙарға һалынған булыуын?!. Нисек итеп ул төпкөлдә ятҡан әбейҙең илдең байтаҡ өлөшөн төп башына ултыртҡан “ваучер” тигән нәмәне ваҡытында дөрөҫ файҙалана белгәненә ышанырға? Ул бит нотариусты ла саҡыртып, кәрәкле документтар эшләтә белгән!!! Миңә инселәнгән конверт эсендә бер генә һөйләм: “Һин үҙең – бәхет!” Башҡа ҡапыл ишелеп төшкән информациянан шаңҡып, ауылға ҡайттым. Әсәй ҡарсыҡ минең бер баҡса бәрәңгемде лә ҡаҙып алдырған икән.
- Сығып китеүең ошомо, әллә ҡайттыңмы? – ти.
- Һин ҡайһыһын теләр инең? – тип һорауға һорау менән яуапланым.
- Кеше булған кешелә -
мең кешенең эше бар.
Кеше булмаған кешелә
кешенең ни эше бар? – тип көтөлмәгәнсә һүҙ ҡатты ул. Әсәйемдең фәлсәфәүи шиғырҙар белеүен бөтөнләй ишеткәнем юҡ ине, хатта аҙап ҡалдым. Шуның һөҙөмтәһендәлерме үҙемдән дә туҙға яҙмаған һорау ысҡынды:
– Әсәй, ә һин теге “ваучер” тигән нәмәләрҙе нимә эшләттең ул?
– Эй-й аны… Шул “Восток” тигән нәмә алданы лаһа ярты ауылды… Әй, туҡта… Һинекен бит Мөнөй инәй инәлеп-ялбарып тигәндәй һорап алды, буғай. Әллә, ҙурайғас үҙенә бирәм, тинеме… Нимәлер әйтте, онотҡанмын. Байтаҡ йылдар үтте бит инде…
Ах Мөнөй әбей!.. Эх һин, Мөнөй әбей, Мөнөй әбей. Баш китерлек эштәр ҡылырлыҡ йөрәк тә булған үҙеңдә! Йөрәк тә булған, баш та! Әрәм генә иткәнһең ғүмереңде… Әллә кем булып, ил инәһе булып йөрөргә лайыҡ кеше булғанһың һин, булғанһың! Тик үҙең генә ваҡытында аңламағанһың… Бәлки мин дә ҙур-ҙур эштәр атҡарыр өсөн тыуғанмындыр, тик үҙем һаман аңламайымдыр? Нимә тине әле Шәрифә апайым? “Ҡанатыңдың бар мөмкинлегенә йәйеп ҡағырлыҡ иркенлеккә сыҡмағанһың, шуға үҙеңде килбәтһеҙ өйрәк бәпкәһе кеүек тояһың…”
Шулай ҙа, нимә эшләргә миңә? Был күктән төшкән байлыҡ бит бөтә проблемаларымды хәл итә. Янған нигеҙемә яңы йорт күтәреп ултыртып, акцияларҙың процентына ай һайын зарплата алыусыларҙан күберәк аҡса алып, типтереп йәшәй алам… Улдарым да ялдарын өйгә ҡайтып уҙғара алалар. Әсәй ҡырына, йорт йылыһына һыйынып… Әлеге кеүек кеше мәрхәмәтенә күҙ төртөп йәшәү түгел инде. Бер туған апаһының улы Рәсимгә ярҙам итмәгән әҙәм уның улдарын ҡанат аҫтына оҙаҡҡа һыйындыра алырмы? Ай-һай инде, шикле. Яндарына күстәнәстәр тейәп барып килергә кәрәк… Әгәр ҙә етемәктәремде ул-был йәберләүҙәре тойолһа, алып ҡайтырға! Хәҙер инде әҙәм бахыры булып йәшәргә түгел, мөмкинлектәр бар…
Кесе ҡолонсағым нескәрәк күңелле, хислерәк шулай ҙа. Күҙҙәре шәмәреп тора һымаҡ. Олоһо ҡатҡыл. Ҡустыһына ла ебеп төшөргә ирек бирмәй. “Барыһы ла яҡшы , әсәй,” – тип кенә тора. “Һағынмайһығыҙмы, ҡайтҡығыҙ килмәйме?” – тиеүемә:
- Түҙәбеҙ, түҙәсәкбеҙ. Беҙҙең ҡайтыуҙан үҙебеҙгә лә, ауылыбыҙға ла бер файҙа ла юҡ. Беҙ үҫкәс, һөнәр алғас ҡына ҡайтабыҙ. Ауылыбыҙҙы матурларға, байытырға ҡайтырбыҙ. Һин, әсәй, беҙҙең өсөн борсолма. Һиңә ҡыйын булһа, беҙгә лә ҡыйын. Һиңә рәхәт булһа, беҙ ҙә шат, - тип яуапланы.
Бына шулай, Тамара. Яҙмыш һиңә төртөп күрһәтте, буғай, инде. Әсәйҙең һүҙҙәрен үҙ фатиха итеп ҡабул итергә була, улымдыҡын да. Улдарым эргәһенән туп-тура тағы мәркәзгә юлландым. Мин булмаған өс көн эсендә бында мәхшәр. Рушаннаны дауаханаға һалып ҡуйғандар. Артыҡ көсөргәнештән ауыры түбәнәйгән. Башланғыста уҡыған ике ҡыҙ бала фатирҙа япа-яңғыҙ ҡалған. Икеһе ике яҡтан ҡосағына килеп һырылдылар. Ҡошсоҡҡайҙар! Ҡурҡышып бөткәндәр бисараҡайҙарым. Улар миңә үҙемдеке һымаҡ. Инде нисәнсе тапҡыр Рушанияға көнләшеп ҡуям. Минең дә ошондай ҡыҙым булһа, наҙларға өйрәнгән булыр инем, моғайын. Ана бит, әхирәтемдекеләр өсөн генә лә борсолоп йөрәгем сығып бара. Хәлемдән килһә бөтә килер бәләләрҙән дә ҡурсалап торор инем.
Әл дә тағы бер көнгә һуңыраҡ килмәгәнмен. Ике оҫтабыҙ эштән сығырға ғариза биргәндәр. Осто-осҡа саҡ ялғаған мәлдән файҙаланып, конкуренттар юғары эш хаҡы менән әүрәтә башлаған икән башҡаларын да. Белгестәрҙең иң яҡшылары ғына йыйылған ине шул был салонда. Урынлашҡан урыны ла уңайлы – үҙәктә. Бина хужалары аренда хаҡын күтәргән, етмәһә. Бер проблема килһә - ҡапҡаңды киңерәк ас, әтеү сираттағылары емереп ҡуйыр. Минең алдыма тағы еңел булмаған һайлау килеп баҫты. Дөрөҫөн генә әйткәндә, ниңә миңә ошо предприятиеға көс һалырға? Уның хужаһы түгелмен, уға мохтажлыҡ та юҡ хәҙер. Ҡулда аҡса бар, әйҙә йорт һатып ал да, үҙең теләгәнсә йәшә. Шәхси тормошто яйға һалыуҙы уйлаһаң да гонаһ түгел. Йәш бит әле мин. Ғүмер буйы үҙ хыялдарымдың боғаҙына баҫып йәшәнем дә һуң? Инде хәҙер теләгәнемде кейеп, теләгәнемде ашап, үҙ көйөмә йәшәргә хаҡым юҡмы ни? Әхирәтемә ярҙам ҡулы һуҙҙым, һуҙманым түгел. Әле бизнесы таралып төшмәҫ элек, берәйһенә һатып ебәрһә, ирен дауаларға ла, балаһы тыуғансы йәшәргә лә аҡсаһы була. Тимәк, уның алдында ла йөҙөм яҡты – мохтажлыҡта ташлап китмәйем. Ниңә тызырайырға, борсолорға, нервы бөтөрөргә юҡҡа?
Ә икенсе яҡтан… Рушаннаның ғүмер буйы хыял иткәне ине бит ул – шәхси салон. Уны һатып алыр өсөн ал-ял белмәй эшләне. Ире ике ерҙә тир түкте. Авариянан һуң инвалид булып ҡалһа? Тәүбә-тәүбә? Рушанна тағы сит кеше фирмаһы өсөн бил бөкһөн, ирҙең хәйерсе пенсияһына ике ҡыҙ баланы ҡараһынмы? Ә фатирһыҙ ҡалһалар? Күҙ алдыма Рушаннаның мохтажлыҡтан, хәсрәттән башы сыҡмаған тормошо, арып-талсығыуҙан ҡартайған йөҙө килеп баҫты. Ә ҡанаттары һынған ҡошсоҡтай мәхрүм ҡалған ҡыҙыҡайҙар! Был күренеш шул тиклем ап-асыҡ, ысын һымаҡ һынланды, мин хатта тетрәнеп киттем. Ә бит ике ай элек кенә барыһы ла башҡаса ине. Рушаннаның йөҙөнән бәхет балҡып тора, тыуасаҡ балаһы бер өмөт булып йөрәк аҫтында яралған. Шундай матурҙар, һөйкөмлө, бәхетлеләр…
Теште ҡыҫтым. Нисауа, бирешмәҫбеҙ! Минең мираҫ был проблеманы хәл итергә генә етә ул. Оҫталарҙы ризалатабыҙ. Бинаны һаҡлап ҡалабыҙ. Эш ҡоралдарын яңыртабыҙ, яңы имдж булдырып косметик ремонт үткәрәбеҙ. Рекламаға ла йәлләмәҫкә кәрәк. Бер ярты йылдан әлеге проблемалар онотолоп та бөтөр әле. Клиенттарҙы һаҡларға һәм “үрсетергә” генә кәрәк… Ә үҙем? Ярай үҙемә ни… Эшкә рәхәтләнеп барам, оҡшай, ниһәйәт, үҙ урынымдытаптым һымаҡ. Ә шәхси тормошҡа килгәндә… Мин барыбер Искәндәрҙе генә уйлап, уны ғына һағынып йәшәйәсәкмен. Ниндәйҙер яңы роман эҙләү файҙаһыҙ. Ниңә юҡҡа тыпырсынырға? Быға тиклем нисек хәтирәләр биргән рәхәтлеккә риза булып йәшәнем, шулай йәшәрмен әле. Шәрифә апай юҡты һөйләмәйҙер – бүленә алмайым мин. Яраттым берәүҙе, һәм бөттө, вәссәләм. Булһа – тик ул, булмаһа – бер кем дә. Мин башҡаға риза түгел.
Был ай миңә һынау айы булды, буғай. Ике баланы мәктәпкә әҙерләп ебәрәм, ике дауаханаға передача, дарыу-фәлән ташыйым. Төшкә лә кермәгән ҙур-ҙур сумкалар менән эш итәм. Коллектив эсендәге конфликттарҙы ла, клиенттарҙың дәғүәләрен дә хәл итәм. Юриспруденция, психология, мода буйынса ла даими уҡып барыуым бына ҡасан кәрәк булып сыҡты. Былар миңә нәмәгә кәрәк инде. Тип үҙемде битәрләй торғайным заманында. Баҡтиһәң, алған ғилем бер ҡасан да ҡамасауламай икән. Ашарға һорамай, иҫкермәй, күгәрмәй тигәндәй… Тормоштоң был темпынан сәсәп йығылырға тейеш инем һымаҡ. Юҡ бит әй, йоҡларға ғына йығылам. Бер ниндәй төш күрмәй, баҫлыҡмай рәхәтләнеп йоҡлайым да, ял итеп уянам. Нисектер, Искәндәр тип тә, улдарым тип тә һыҙланмайым һымаҡ.Үҙ әрнеүҙәрем менән йәшәргә ваҡыт юҡ.
… Рушаннаны ай тигәндә сығарҙылар. Өлкәрҙең шәбәйеүе оҙаҡҡа һуҙылды. Эскән-тартҡан кеше түгел, йәш, сәләмәт организм. Нишләп улай ҡатмарлылыр хәлдәре, аптыраҡ. Дилбегәне Рушанна ҡулына тапшырғас, бер-ике көн ял алдым. Улдарыма ла барып әйләнергә кәрәк, ауылды күргәндә лә артыҡ булмаҫ. Килеүемә Рушаннаның ике күҙе дүрт булған:
– Тамара, мин ғәйбәткә ышанмай торған кеше, үҙең беләһең. Ләкин эштәрҙең торошо шуға мәжбүр итә…
- Ниндәй ғәйбәт, ниндәй торош?
- Коллектив бит һинең алда ниңә өлтөрәп тора, тиһең?
- Өлтөрәйҙәрме ни әле? Бәлки профессионаллегем өсөндөр?
- Шаярыуға борма. Ирония ла урынһыҙ. Улар бит тәүҙә һине провинциалка, томана тип бик мөрхәтһенмәнеләр. Әле ни ишетәм? “Всемогущая” тип ҡушамат биргәндәр. Бик үрҙә, ныҡ йөнтәҫ ҡуллы “папигы” бар, тиҙәр. Килгәс тә. ишетеп, көлгән инем. Әммә бөтә эштәрҙең яйға һалыныуын, бурыстарҙың бөткәнен күреп, иҫем-аҡылым китте. Тамара, һин минән әллә йәшерҙеңме? Әллә Искәндәрең менән аралар яйлымы? Юҡ, насар тип әйтмәйем, алла һаҡлаһын, юҡ! Киреһенсә, конкуренттарҙың ниңә алда ҡойроҡ болғай башлауҙары ла аңлашыла. Бығаса ашап баралар ине барыһы ла, бөтә яҡтан да… Әммә… Мин һинең ышанысыңдан сыҡтыммы ни инде? Ни өсөн сер йәшерә башланың?
Рушаннаны артабан да ҡайғыртмаҫҡа була, мираҫ тарихын ҡыҫҡаса һөйләп бирҙем.
- Ох Тамараҡай… Һин бит Минең намыҫыма ышанып, үҙеңдең хәсрәтһеҙ киләсәгеңде минең киләсәгем өсөн ҡорбан иткәнһең…
Мин яурын ғына һелктем… Башҡа төрлө була алмайым инде, ни хәл итәһең. Ярым-йорто түгелмен. Яратһам – бар йөрәктән, тамсыһына тиклем һығып бирәм. Яратмаһам, тағы шулай…
Икенсе кереүемә, рушанна тынысланған. Бер ҡарарға килгәндер. Нимә хәл итһә лә, ул насар нимә булмаҫ.
Артабан эштәр һәүетемсә тәгәрәне. “Снимать” итергә фатир ҙа таптым. Ҡыйбатын-ҡыйбат, уның ҡарауы эшкә йәйәү йөрөйөм, төшкөлөккә лә ҡайтып ашарға мөмкинлек бар. Ул мөмкинлек менән һирәк ҡулланам – аралашырға кеше күп. Йә эштәге коллегалар менән сәй эсәбеҙ, йә берәй үҙ иткән клиентка менән кафеға кереп сығабыҙ. Ниңәлер күптәр мине үҙҙәренең аһ-зарҙарын “һыйҙырыусы” итеп һайлай. Ҡайһы саҡ йүнле кәңәш тә бирә алмаһам да, рәхмәтле булып китәләр. Ниндәй генә тарихтар ишетелмәне! Хет китап яҙ. Ҡыҙыҡ инде ул, кеше тигән зат. Үҙҙәренең эстәрен бушаталар-бушаталар… Ә минең нимә кисергәнемде исмаһам, берәйһе һораһа, ҡыҙыҡһынһа?! Ә бит күптәренең проблемалары минеке менән сағыштырғанда уйын ғына… Ярай, тамара, кешеләргә артыҡ талапсан булма. Әгәр һәр береһе фәрештә булһа, улар ерҙә лә йәшәмәҫ ине.
Ямғырҙар менән башланһа ла, ҡыш-ҡыш инде. Яңы йылға яҡынлашҡан һайын, донъя ағара башланы.
Яны йыл. Бөтә кешеләрҙең дә яратҡан байрамылыр был. Ниңә икән? Миңә ҡалһа кеше Яңы йылды түгел, үҙенең уға булған өмөттәрен ярата. Кешегә үҙ хистәрен, үҙ кисерештәрен яратыу хас нәмә. Байрамға ҡаршы беҙҙең салондың эше икеләтә, өсләтә артты. Оҫталарыбыҙ алһыҙ-ялһыҙ эшләй. һәр береһенең минутына тиклем клиенттары билдәле. Ҡайһы ҡатын-ҡыҙҙың байрамға матурланғыһы, йәшәргеһе килмәһен? Һис һүҙһеҙ – яңы йылға – яңыса! Мәркәз был ваҡытта тағы ла гүзәлерәк халәткә керә. Ҡайҙа ҡарама – байрамса күтәренке кәйеф, матурлыҡ, йәнлелек һәм сағыу ялтыр донъя.
Рушанна хужа булараҡ, декрет ялында түгел. Тулғаҡ башланғансы эшләргә иҫәбе. Өлкәренең хәлендә алға китеш бар. Яңы йылды тулы ғаилә менән ҡаршыларға кәрәк, тип ныҡлы инанғандар. Ваҡыттың ныҡ тығыҙлығына ҡарамаҫтан, барыһы ла корпоратив кисәне уҙғарыу яҡлы. Йола-йола инде. Быға тиклем билдәләгәс, власть алмашынды тип кенә байрамдан баш тартып булмай бит инде. Ғүмеремдә икенсе тапҡыр киске күлдәк һатып алдым. Был юлы кемделер әүрәтер, оҡшар өсөн түгел.үҙем өсөн. Ниһәйәт, ҡупшы туфлиҙар ҙа үҙемдеке, үтескә алынмаған. Яңы йылды кем менән, ҡайҙа ҡаршылау тураһында уйланмайым. Хоҙай яҙғаны булыр.
Ҡабалан ғына Шәрифә апай шылтыратты.
- Матурлыҡ индустрияһында һин минең иң хөрмәтле “блатым”, - тигән була. – Ҡауырһындарҙың ҡалған-боҫҡанын булһа ла рәткә килтерергә ине.
- Һеҙҙең өсөн иң оҫталарҙың оҫтаһын да бушатырбыҙ инде, - тим.

- Какая деловая, ой маладис. Шулай, сублимация энергии – великая вещь. Элек булһа ултырыр инең шыңшып. Үҙеңде йәлләп. яҙмышыңды әрләп. Әле, ана, деловая дама. Энергияң шыңшыуға түгел, эшкә китә. Гел шулай бул.
Ғәҙәтемсә, мәсеткә хәйер һалырға киттем. Йыш уҡ булмаһа ла, керергә тырышам. Бында бит Хоҙай ҡаршыһында исемле иттеләр. Миңә насип бәхет өлөшөмдө татый башланым да буғай инде. Бәлки берәй заман ишем дә осрар. Яңғыҙлыҡ Хоҙайҙың үҙенә генә килешә, моғайын, миңә кеше яҙмышы яҙылғандыр. Ултырған һындар яғына ҡарамай ғына иҫәнләштем дә, хәйеремде һалырға йәшниккә боролдом.
- Эй-й, бынау баланан нурҙар һирпелеп тора ла инде, - тигән тауышҡа һиҫкәнеп, нурлы баланы күрергә була тирә-яғымды байҡайым. Бала-сағалы әҙәм заты күренмәй инесе. Ғөмүмән, бындағы кеше араһында иң йәштәре мин дә, хәйергә доға ҡылып ултырыусы шәкерт.
- Ҡана, яҡынданыраҡ күрәйем әле үҙен, - тарамыш ҡына ҡулдар ап-аҡ ҡына (Рушаннаның зауығы!) дубленкам еңенән тотоп ала. Бәй-бәй “нурлы бала” мин булдыммы ни ул? Әбейгә, ниһәйәт, боролоп ҡарайым һәм саҡ һуштан яҙмайым.
- Мөнөй әбейем!
- И-и-и балаҡайым-бәбекәйем, әллә минең ауылданмы һин? – ул бөтөнләй мин булмаған районды атай. – Ҡушаматымды беләһең. Миңә бит бында мулла ҡушҡан исемем менән генә Миңниә инәй тип өндәшәләр…
Шулай итеп, үҙемә өләсәй таптым. Миңниә инәй Мөнөй әбейҙән апаруҡ йәш. Холҡо ла башҡасараҡ – бик ихлас, һүҙсән, кеше ярата. Өлкәнәйгәнсе ауылда йәшәгән. Балалары күп. Барыһын да уҡытҡан. Ҡартайған көндә балалары мәркәздә фатир алып биреп күсереп алғандар. Эстән уйлап ултырам: улай фатир алырлыҡ булғас, бик ҙур урындаларҙыр инде. Әбекәй үҙе лә йонсоп йәшәүсегә оҡшамай - өҫтөндә кәттә генә кейем, ҡулдарында алтын да көмөш… “Алтын” һүҙен былай ғына ҡушам инде, балдаҡ-беләҙектәре ҡатлы-ҡатлы күп булғанға. Былай барыһы ла буталлы көмөш биҙәүестәр. Яңы танышҡан кешеһен алып ҡайтып сәй эсерергә лә ҡурҡмай икән. Ваҡытым самалы булһа ла, ҡыҙыҡһыныуым көслөрәк булып сыҡты – киттем артынан. Ысынлап, яҡын йәшәй. Сүп-сар, төкөрөк-төпсөк аунап ятҡан подъезд түгел – тап-таҙа, көҙгө кеүек ялтырап ята. Мәркәздә лә бындай йорттар бар икән, тип ғәжәп иттем. Консьержка тигән әҙәмде кинола ғына күргән бар ине. Дә-ә, әбейең ысынлап ябай әбей түгел, былай булғас. Ана бит, хатта прихожка бүлмәһе Рушаннаның фатиры ҙурлыҡ, ай-бай. Балалары нисек ҡурҡмай был әбейҙе яңғыҙын йәшәтәләр икән? Улай һәр бер танышын да сәйгә саҡыра башлаһа…
- Ошо йәшкә етеп яман уйлы бәндәне изге күңеллеһенән айыра алмаһаң, оҙаҡ йәшәүең, күпте күреүең ни һан?!
Һорауымды ҡысҡырып әйтмәгән инемсе
- Балаларҙан айырым йәшәһәм дә, улар тарафынан ташланған түгел бит. Теге ишек төбөндә ултырған әҙәм дә ейәнемә ошаҡлап тора. Әле лә хәбәр иткәндер, оҙаҡламай ейәнем йә үҙе килеп сығыр. Йә шылтыратыр. Уныһы мине ныҡ ҡурсып тора. Йәшерәк сағында “һин - минең идеал” ти торғайны, эй-й…
- Идеал эҙләп өйләнмәне лә ҡуйҙымы?
- Юҡ, өйләнде. Килен бик сибәр, белемле. Яҡшы нәҫелдән. Барыһы ла уҡымышлылар, урында ултыралар. Миңә лә мөнәсәбәте әйбәт булды. Һүҙем юҡ. Тик… Тик артыҡ тиң булып сыҡтылар, ахыры…
- Бәй, нисек инде артыҡ тиң? Тиң түгелдәр тигәнде ишеткән бар, тигәндәй…
- Нисек аңлатайым инде… Ейәнем ныҡ ҡатмарлы кеше. Ҡылыҡтарын да төшөнөп етеп булмай. Нимә теләгәнен дә аңламаҫһың. Башҡаларҙан күпте талап итә, ә үҙе тойғоға һаран. Ҡыҫҡаһы, ейәнемде аңламайым, әммә ныҡ яратам. Ә киленгә килгәндә… Уның улыҡайымды яратып, уның тормошо менән генә йәшәргә, уны ғына көйләргә, уны ҡояш итеп күрергә теләге лә, хәле лә юҡ ине. Яратырға, ә бигерәк тә минең ейән кеүекте яратырға, бер нимәгә ҡарамай унан күңелең ҡайтмаҫҡа бик күп көс кәрәк, бик күп. Ә килен эште һайланы. Эш менән анһатыраҡ.
- Айырылыштылармы?
- Минең ҡарашҡа улар ысын мәғәнәһендә ҡауышманылар ҙа… Нимә инде ул паспортҡа мисәт баҫтырып, туй эшләү? Ҡыҙҙары бар, шуныһы йәл. Килен эше буйынса сит илгә йәшәргә китте. Бала ейәнемдә ҡалды. Ир кеше – ил кешеһе, эшенән ҡайтып кермәй. Ҡыҙы шул өй ҡараусылар ҡулында. Берәй 15-20 йәшкә йәшерәк булһамсы, тип йәнем үртәлә. Үҙем бағыр инем.
– Ә үҙенең өләсәй-олатайҙары?
– Э-эй-й уларҙы… Улары ла эшкә туймай. Әллә нисәндәй исемдәр, дәрәжәләр алып бөттөләр, тағы ни кәрәктер… Фән кешеһенә һүҙ әйтеп булмай. Быуын-быуын уҡыусылар, өйрәнсектәр үҫтерҙеләр, ә бер бәләкәс кенә ейәнсәргә ваҡыттары йәл… Әлләсе, беҙ күмәк бала инек Береһенән-береһе ыуаҡ. Ата-әсәй эштә, шул өләсәй ҡулында үҫтек инде. Итәктән төштөк тә, эшкә йәбештек. Уйланып, буҙлап ултырырға ваҡыт та булманы.
Был ниңә ейәнен артыҡ күп һөйләй әле ул? Кәләш эҙләй, тимәк. Мине лә юҡҡа ғына алып ҡайтмаған инде, үҙенсә һынамаҡтыр. Артыҡ ҡабаланмайһыңмы, әбекәй? Мин бит ейәнең кеүек ҡалын нәҫел балаһы түгел, тыштан оҡшаһам да. Затлы кейемде ошо йәшкә етеп саҡ кейгәнмен, унда ла әхирәтем яуырынан һыпырылып төшкәнен генә… Кеше психологияһы минең өсөн билдәһеҙ нәмә түгел ул. Тәүҙә, улың буйҙаҡ булғанда, ниндәй булһа ла килен теләйһең. Аҙаҡ киленең булғас, күҙ асыла – сибәр булһа, уңған түгел, егәрле булһа – төҫө юҡ. Нәҫеле затлы түгел, йә туйҙа ҡоҙалар бүләкте бәләкәсерәк һалған, быныһы ҡәйнә йортона ҡорған элмәгән, таҫтамал ҡуймаған. Бик булмаһа ашҡа һуғанды ваҡлап турамай, һаламлап турай… һ.б. һ.б. Баштан үткән инде. Әле ауыҙымды йомоп йылмайып ҡына сәй эскәндә минән дә ҡулайлыһы юҡ һымаҡ күренер ҙә ул… Юҡ инде, әбекәй, үҙеңде өләсәй итергә ризамын. әммә ейәнең менән танышыу – юҡ. Кемдеңдер ҡыҙын үҫтерәм тип кенә үҙ улдарымды үгәй атайҙан ҡаҡтырайыммы һуң? Димләп-фәлән ауыҙ асһа, шунда уҡ кире ҡағасаҡмын, танышмаясаҡмын. Ирһеҙ йәшәп өйрәнелде. Быны бөгөн үк әйтеп ҡуйырға кәрәк, әле үк. Аслан, килен итергә ине ошоно тип ымһынып, өмөтләнеп ҡуймаһын. Кешенең өмөтөн ҡырыуҙан да ҙурыраҡ гонаһ юҡтыр. Минең өмөттәремде күп киҫтеләр, ауырлығын кисереп беләм. Үҙем ундай юлға бармам, тип үҙ-үҙемә биргән һүҙем дә бар.
Ҡабат килергә һүҙ биреп, сығып ысҡындым. Рәхмәтлемен тәҡдиремә. Тигән уй килде ҡапыл. Һуңғы айҙарҙа күпме этелергә-төртөлөргә, һүҙ ишетергә, көсһөҙлөгөмдән ғажиз булырға тура килгән мәлдәр булды. Мөнөй әбей рухына һығындым, уйҙарымда кәңәш һорап ялбарҙым… Бирҙе бит! Ҡайтарҙы ла бирҙе әбейемде. Миңлекәй, Миңниә… Моғайын, күп һанлы туғандарының береһе булғандыр. Үҙенең быуыны ла нығынмаған, кимерсәк кенә кәүҙәһенә ошо Миңниәне лә йөкмәп йөрөгәндер… Ипләп кенә һорашырмын әле, белермен. Теләге булһа, Мөнөй әбейҙең яҙмышын бәйән итермен…
Берәй ярты сәғәткә генә иртәрәк сығаһым булған – тығын. Һүҙ ишетермен тип ҡурҡҡан юҡ та… Берәй клиент менән аңлашылмаусанлыҡ килеп сығыр булһа, шунда булғаның яҡшы. Рушаннаға артыҡ борсолоу кәрәкмәй. Ярай, тығындар шуныһы менән яҡшы: уйланырға форсат тыуа. Шулай ҙа шикселлегем артҡан. Бынау инәй ейәнен һөйләй тип, әллә ниндәй уйҙар уйлап бөттөм. Уның бәлки димләү уйында ла юҡтыр. Былай ғына, эсен бушатыр өсөн генә әйтәлер. Ә мин эстән генә әллә нимәләргә барып еттем. Ә ҡыҙыҡай өсөн үҙәгем өҙөлдө - уныһы хаҡ. Уның нимә кисергәнен күрәм, тоям һымаҡ. Ул хатта мин үҙем һымаҡ. Ата-әсәһенә кәрәкмәгән бер оронсоҡ. Артыҡбикә. Иҫәпкә бар - һанға юҡ. Бала тип һаналаһың, ә ғәмәлдә барыһы өсөн дә һин – бушлыҡ. Ул өй йыйыштырыусыһы өсөн иһә өҫтөн алыштырырға, тамағын туйҙырырға мәжбүр итеүсе өҫтәлмә эш. Артыҡ мәшәҡәт. Биш йәшлек тинеме? Ә бит минең ҡыҙым шул хәтлем булған булыр ине… Йөрәгем һыҙып китте. Ҡуй, тыныслан, Тамара, әйтте бит Мөнөй әбейем, эргәңдә ҡыҙ бала күрәм, тине. Ниндәй әле? Аҡһыл сәсле, ҡап-ҡара күҙле тигәйнеме? Мин дә уны күрәм һымаҡ. Бигерәк матур, нурлы, һөйкөмлө ҡыҙсыҡ итеп күрәм. Ул миңә оҡшамаған. Кемгә оҡшаған һуң? Бик таныш йөҙ бит! Эйе, ул… Искәндәргә оҡшаған… Ирекһеҙҙән күҙҙәремдән йәш ҡойолдо. Ах, был күңел! Ниңә һаман булмаҫтайҙы көҫәй? Ниңә бер ҡасан да тормошҡа ашмаҫ хыялдар барлыҡҡа килә икән был йөрәктә?! Нимә-нимә, ә Искәндәр бисә айыра торған кеше түгел. Ул бит айырым бер ҡатын-ҡыҙға ғына түгел, ә уның бөтә нәҫеленә, был никах килтергән престижға, карьераһына өҫтәләсәк таяуҙарына, тағы әллә ниндәй өҫтөнлөктәренә бергә ҡушып өйләнә! Кәм тигәндә ике “вуз” бөткән, күркәм холоҡло, үҙ баһаһының юғарылығын бик яҡшы белгән ыҫпай ханым итеп күҙ алдыма килтерәм мин уны. Искәндәр яңылыш помадаға буялып ҡайтһа, тыныс ҡына:
– Ҡәҙерлем, был затлы кейемдән помада эҙен бөтөрөүө ауыр, шуға күрә ҡыйын булһа ла сисенгәнсе түҙһен инде, аңлат, - тип кенә ҡуялыр. Ә минең тәрбиә кимәлем түбән – Искәндәргә берәйһе ҡағылып китһә лә, боғаҙын сәйнәрҙәй булып енләнер инем. Бына шулай. Бүлешә алмайым. Аҡсаны, ана, йөҙәр меңләп тә сығарып “һиптем”, ә Искәндәрҙе – юҡ. Бәлки тап шуның өсөн дә, ул минеке түгелдер… Килһен ине бер заман шундай көн! “Һин – бәхетем”, - тип ҡабатлаһын ине! Унда мин үҙемдең бәхет икәнемде аңлар инем. Ә былай… Әйтте, Мөнөй әбей, әйтте… “Һин үҙең – бәхет”, тине, ә мин барыбер аңламайым шуны. Минең уйымса, Рушанна барыбер мең тапҡыр бәхетлерәк. Сөнки ул яратҡан кешеһенән балалар таба. Ҡатын- ҡыҙлыҡ бурысыңды һөйөклө кешеңә бағышлауы – иң ҙур бәхеттер. Балаңды үҙ балаң булған өсөн генә түгел, һөйгәнеңдең ҡаны, уның бер киҫәге булған өсөн тағы ла нығыраҡ яратаһыңдыр… Әллә Искәндәрҙән балаға уҙырға? Иҫәр уйҙарыма көлкө килде. Ҡасандыр тап шунан ҡурҡып, муйынды боғалаҡҡа тыға яҙҙым түгелме ни? Ә әле тот та, яҙмышты кирегә борорға тызырай, имеш… Юҡ инде, никахһыҙ баланың бәхете булмай, тиҙәр бит, ә кемде-кемде. Искәндәрҙән булыр сабыйының бәхетенә ҡул һуҙмаҫ инем, барыбер. Үҙ ярама ниңә тоҙ өҫтәйем икән мин? Бығаса бер Искәндәр тип кенә һары һағыштарға бата инем. Ә әле… Ә әле унан тыумаған балаларым өсөн дә йәнем һыҙлай… Нимә ти әле Шәрифә апай: “Уж климакс близится, а Германа все нет”… Ҡатын-ҡыҙ булмышымды онотоп йәшәүемә алты йыл булып килә. Һаулыҡҡа зыян, тиҙәр, ысын булһа. Тол-тойоҡтан балауыҙ һығып ултырыуым шул психика ҡаҡшауҙан микән әллә?
Ҡуйсы әле, Тамара, үҙ-үҙеңде алдауҙан тыйыл! Башҡалар бер ни белмәһә лә, үҙең бит бик яҡшы беләһең хәҡиҡәтте! Булмай һинең башҡаса үҙ сабыйың, булмай. Ҡыҙ ҙа тыумай, ул да тыумай! Һыу буйына барып та теләктәр теләнем, хәйерҙәр бирҙем йөккә ҡалғас. Барыбер файҙаһы теймәне. Йән кермәҫ элек үк буйымда сереп йөрөгән. Аптырайым да шул – эсем ерле ҙураймай, тип. Ул акушеркаһын әйтәйем инде… Ҡаралырға барып торам, тикшереләм. баланың йөрәк тибешен тыңлай. “Тибә” тип яҙып ҡуя картаға. Аҙаҡ беленде – бер айлыҡта уҡ үлгән булған… Мин өс ай буйы ҡыҫыр өмөттәр йөкмәп йөрөгәнмен. Ҡурсаҡтай матур, һөйкөмлө ҡыҙ балам булырға тейешле мәйет киҫәктәрен минән һалҡын, аяуһыҙ тимер-томорҙар менән ҡырып сығарҙылар… Шунда артыҡ тырышып ташлағандарҙырмы, балам менән бергә аналығым да серей башлаған булғандырмы, белмәйем. Әммә врвчтарҙың хөкөмө бер булды – башҡаса әсә булыу яҙмаясаҡ… Ул ваҡытта, миңә был мөһим түгел ине. Үҙемдең нимәнән мәхрүм ҡалғанымды уйлап, ҡайғы бәпләп ултыра алмай инем. Өрлөгө һынған нигеҙемде бөтәйтергә, улдарыма ҡалҡан булырға, иҫәпһеҙ-һанһыҙ бурыстарҙан ҡотолорға, яҙмыштың һынауынан бөгөлөп алғанда ла һынмаҫҡа кәрәк ине. Минең яҙмыш китабымдың иң ауыр, иң ҡара биттәре ине ул көндәр. Шөкөр, үтте. Хәҙер бына, ниһәйәт, иларға ла мөмкинлек булды. Һәм мин илайым. Йәш кенә башым менән тамуҡ ғазаптары аша үткәнем өсөн дә, тыумаған бәләкәсемде һағынып та, әсәй наҙынан мәғрүм ҡалған теге биш йәшлек ҡыҙыҡайҙы ла йәлләп тә, тағы әллә нимәләр өсөн дә…
Ә Мөнөй әбей юраған ҡыҙ бала? Ул ҡайҙа? Үлем төҫө кергәс, яңылыша башлауы ла бик мөмкин. Юҡ, юҡ… Уның тәне генә бәлйегән ине, ә иҫе ап-асыҡ, яҡты зиһенле ине. Минең уның яңылышыу мөмкинлегенә шикләнергә хаҡым юҡ хатта! Ул миңә үҙ-үҙемде эҙләргә мәжбүр итте, хатта арттан этеп тә ебәрҙе. Нәфсем кескәйерәк булһа, ул ҡалдырған аҡсаға өй күтәреп, ауылда тыныс ҡына йәшәп ятыуымды дауам итә ала инем. Ә Мөнөй әбейем минән күберәкте талап итә ине, ул ныҡ көсөм барлығына инанды. Уның рухы алдында яуаплылыҡ миңә күтәрелергә мәжбүр итте. Һәм әбейем хаҡлы булып сыҡты бит! Кемгәлер йылдар, тиҫтәләрсә йылдар өйрәнергә талап ителгән эшкә төшөнөргә миңә нисәлер ай ғына кәрәк булды. Документаль рәүештә салон минеке булмаһа ла, барыһы ла миңә хужа, етәксе итеп ҡарай. Хатта Рушанна үҙе лә. Ә күпме файҙалы танышлыҡтар булдырҙым, күпме яҡлаусы – таяуҙар? Хәҙерге тәжрибәм, мөмкинлектәрем менән мин юғалмаясаҡмын. Заманында бысраҡҡа төшөрөп тапарға маташҡандар алдымда ҡойроҡ болғарға рөхсәт һорап инәләсәк әле. Ауылыма ла еңеүсе булып ҡайтасаҡмын. Эш урыны эҙләп түгел, башҡаларға хеҙмәт итергә һәм эш хаҡы алырға мөмкинлек биргән берәй фирма асырлыҡ булғас. Улдарым да берәҙәк булып йөрөмәйәсәк. Аталарының нигеҙен улар өсөн һаҡлаясаҡмын. Нисә йыл үтер былар өсөн белмәйем, әммә барыһы ла минеңсә буласаҡ. Хәҙер инде мин үҙемде әһәмиәтһеҙ генә бер нәмә, Артыҡбикә итеп тоймайым. Бар көсөм, бар, һиҙәм мин уны. Бының өсөн Мөнөй әбейемә бурыслымын. Тик бына ҡыҙ бала… Юҡ, яҙмышыма Мөнөй әбейгә ике тамсы һыу кеүек оҡшаш кеше юҡҡа ғына килеп кермәгәндер. Барырға, асыҡларға кәрәк – туғанмы улар? Әгәр туған икән, тимәк Миңниә әбейҙең бүләсәре, Мөнөй әбейемдең дә нәҫеле, ҡаны. “Үҙең бәхет бул!” тине бит ул ҡат-ҡат. Юҡҡа түгел бит ул. Минең өсөн биш йәштә иң ҙур бәхет - әсәй үҙе ине. Шул тиклем уны юғалтыуҙан ҡурҡа инем, шул тиклем! Ҡайһы берҙә ул серем итеп алырға уйлаһа ла, минең ҡотом оса ине. Эргәһенән китә алмайым. Саҡ ҡына тын алмай торһа, үлде тигән ҡурҡыштан, уға килеп йәбешәм. Керпектәренән тартып күҙҙәрен астырам. Ул уяна ла, туҙҙырып мине әрләй, сәпәп тә ебәрә. Таң атыр-атмаҫ аяҡ өҫтө бер туҡтауһыҙ эш менән йөрөп арый, саҡ ҡына ял итәм тип ятһа, мин маҙаһыҙлайым. “Ниндәй бала булды был!” – тип йәне көйә. – Бер ял бирмәй йонсотоп үлтерергә әйтәгеҙ мәллә,” – тип ғәйепләргә тотона. Мин бахыр, әсәйемә әйтергә теләгән бер йылы һүҙемде лә әйтә алмай, ҡатып ҡалам. Һүҙем етмәгәнен ҡосаҡлап булһа ла аңлатмаҡ булам, унда ла сирҡанған кеүек мине үҙенән ситкә этеп ебәрә. Бына шулай. Ә хәҙер үҙе улдарымдың мине ҡосаҡлап үбеүҙәренә күҙе ҡыҙа. “Мине яратмайһығыҙ,” – тип барыбыҙҙы ла ғәйепләп, тағы йөрәкте яралай. Һөйөүөмде үҙе ҡабул итмәгәс, ни эшләйем? Улым уллы булмайынса, ҡыҙым ҡыҙлы булмайынса аңламаҫ, ти халыҡ мәҡәле. Ҡыҙлы булырға яҙманы, бәлки шуға әсәйҙе аңларға ла яҙмағандыр?
Әгәр Яңы йылға тиклем Миңниә инәй мине онотмаһа, ҡыҙсыҡ менән танышам. Тип юрап ҡуям. Әгәр ул Мөнөй әбейҙең нәҫеле булып сыға ҡалһа, уға әсәй наҙы бирергә тырышасаҡмын. Бының өсөн кем булырға тура килһә лә. Өй йыйыштырыусымы, бала ҡараусымы, тәрбиәсеме… Ниндәй сифатта ҡыҙсыҡ янында була алам, шул вазифаға риза буласаҡмын. Әлбиттә, әгәр тап шул ҡыҙыҡайҙы Мөнөй әбей минең янда итеп күргән икән… Етен сәсле, ҡара ҡашлы, ҡара күҙле матурҡай. Уны таныр өсөн был билдәләр етерме? Етмәһә, тағы берәй билдә булыр. Тик бына үҙем һүҙемдә тора алырмынмы?

Бөтөнләй ят бауырҙы ҡабул итерменме? Ярай, ул тиклем уйламай торайым. Тәүҙә бер шарт тормошҡа ашһын: Миңниә әбейһүҙендә торһон. Шылтыратам тине бит. Ҡөрьән ашы уҙҙырырға ярҙамлашырһың, тине. Балаларҙың үҙ мәшәҡәттәре баштан ашҡан, борсоғом килмәй, тине. Эш минең дә муйындан, әммә осрашыу тетрәнешенән айнымаған инем, шундуҡ ризалаштым. Ә хәҙер ултырам пландарымды барлап. Бер-ике осрашыуҙы күсерергә кәрәк була икән. Зыян юҡ, күсерербеҙ. Йөрәгем ҡапыл сыҙай алмай ярһый башланы. Былтыр Искәндәр менән осрашыр алдынан кеүек. Унда, әлбиттә, уның менән күрешерҙе белмәй инем, миңә һалынған яуаплылыҡты аңлауҙан күңел ярһый ине. Хәйер, әле лә үҙемә бик ҙур йөкләмә алдым түгелме ни? Тулҡынланмаҫ ерҙән тулҡынланырһың.
Егерме бише етте. Көнө буйы шылтыратыу көтөп йөрөнөм. Кисенә көсөргәнештән ятып иланым. Шылтыратманы әбейем! Әллә ниндәй пландар ҡороп бөткәнемә үҙемә асыуым килә. Кем инде һин ул тиклем? Ул әбей һинһеҙ әллә күпме йәшәгән, һинһеҙ ҙә бына тигән йәшәр! Ул биш йәшлек ҡыҙыҡай ҙа, дөрөҫөн әйткәндә, балда-майҙа ғына йөҙә! Өшөмәй ҙә, асыҡмай ҙа, бысраҡ-туҙандың хатта ни икәнен дә белмәй. Һинең уларға кәрәккенәң юҡ, бушҡа күңелеңде ярһытма!
Әл дә корпоратив кисә үткәреүҙе үҙ иңемә алғанмын. Сценарий уйлау, ролдәр бүлеү, көлкөлө бейеүҙәр ҡуйыу, залды биҙәү эштәренә күмелеп, ҡайғымды онотоп торҙом. Байрам барыһына ла оҡшаны. Коллектив, ғөмүмән, башлыса ижади, креатив кешеләрҙән торғас, күңел асыуҙы ойоштороу әллә ни ҡыйын булманы. Бүләктәрҙе Рушанна үҙе генә әҙерләгән ине. Ҡулыма ҡалын ғына ҙур конверт тотторғас, аңланым. Минең тулы хоҡуҡлы компаньон икәнем хаҡында документтар. Шәп сюрприз. Хәйер, бөтөнләй көтөлмәгән, тип әйтеп булмай. Дөрөҫ эшләй, Рушанна, киләсәген ҡайғыртып. Салондың яртыһы минеке икән, тимәк мин бер ҡайҙа ла китә алмайым. Киреһенсә, бизнестың киңәйеүенә, тотороҡлоғона бар көсөмдө һаласаҡмын. Эш ышаныслы кеше ҡулында булғас, Рушанна ла рәхәтләнеп бәпесен табып, ялда ята аласаҡ. Сөнки йөктө икебеҙ өсөн дә мин тарта торасаҡмын.
Байрамдан ҡайтҡас, эсемдән генә йылға йомғаҡ яһап ултырҙым. Быйыл нимәгә өлгәштем, нимә тороп ҡалды? Ғөмүмән, бәхетле йыл булдымы, уңышһыҙмы? Был һорауҙы хәл итеү бик ҡатмарлы булып сыҡты.
Йортһоҙ тороп ҡалдым, балаҡайҙарым үҙемдән йыраҡ. Үҙем иһә тыуған төбөгемдән алыҫайҙым. Ә ҡасандыр унан башҡа ерҙә тормош юҡ һымаҡ ине. Һаман яңғыҙмын. Ишем юҡҡа ҡаңғырам. Кеше тупһаларына морон төрткән булдым. Ғүмерлек булмаһа ярар ине. Бына шулай.
Ә ыңғай яҡтары? Үҙем дә, балалар ҙа, әсәйем дә иҫән-һау. Ниһәйәт, эш бәхетен дә татып ҡарарға насип булды. Ул ғынамы – ҙур бизнес хужаһымын. Тыуған ерем кеүек ҡәҙерле булған башҡалала йәшәп ятҡан булам. Мөнөй әбейҙәр кеүек кешеләргә осрауым өсөн яҙмышыма рәхмәтлемен. Ҡәйнә яҡтарынан фатиха алдым, улдарымдың яҡындары ике тапҡыр күбәйҙе, ярҙам итә башланылар. Ғөмүмән, фатихалы йыл булды. Атай йортона ҡайтып киткән арала, мөнәсәбәттәрҙең элеккесә түгел, нисектер, байтаҡ йылыраҡ икәнен тоям. Әсәйем менән күберәк һөйләшә, серләшә башланыҡ, ул минең менән ғорурлана, буғай. Был хәл минең һуңғы ун йыл кисергән ғазаптарымдың барыһын да ҡапланы. Үткәндәргә рәнйемәй башланым. Үҙемде хаталарым өсөн ҡәһәрләүҙән туҡтаным. Ғөмүмән, тыуғаныма үкенмәй башлауымды йылдың иң төп ваҡиғаһы тип атарға кәрәктер. Миңниә инәйҙең ҡөрьән мәжлесенә саҡырмауына ныҡ көйгәнемде иҫәпкә алмаһаң, стакан яртылаш тулы!
Утыҙ беренсе декабрҙә Яңы йылды үҙ-үҙем менән генә ҡаршыларға тигән ҡарарға килеп, барыһының да саҡырыуҙарын кире ҡаҡтым. Теләгәнде кейеп, үҙеңә оҡшаған ниғмәтте генә әҙерләп, яратҡан көйҙәреңде генә тыңлап, башҡалар түгел, үҙ ыңғайыңа ғына тороуҙан да яҡшыраҡ нимә булыр, тиһең?
Пландарҙы телефон боҙҙо. Миңниә инәйем! Ул саҡырғас, барыһын да оноттом. Такси ҡиммәтлеге лә һыуындырманы, төнгә ҡарай сыҡ та кит.
– Онотманым, ҡыҙым, онотманым. Балалар үпкәләнеләр ҙә киттеләр. Беҙ бар саҡта нишләп ете ят кешенән ярҙам һорайһың, тип ғәрләнгән булалар. Бөгөн оҙон көн буйы барыһын да тиерлек урап сыҡтым да, кискә ҡайттым. Ҡал да, ҡал, тиҙәр ине, юҡ, минәйтәм. Көн буйы һеҙҙең күңелде күрҙем, хәҙер үҙемдең күңелде күрәйем, тинем. Бына, бүләсәремде генә алып ҡайттым.
Ул шулай һөйләнә-һөйләнә миңә фотоһүрәт һуҙа. Ҡараным да, шаҡ ҡаттым. Принцесса кейемендә биш йәштәрҙәге ҡыҙ бала. Сәстәре һарыҡай бөҙрә. Йөҙө аҡ ҡына. Ә ҡаштары ҡыйылып торған ҡап-ҡара. Ә күҙҙәре… Ә ҡап-ҡара күҙҙәренә мөлдөрәмә һағыш тулған. Үҙе бигерәк һөйкөмлө, бигерәк бәләкәй! Йөрәгемде ниҙер телеп үткән кеүек булды. Шундай сабый ғынаға шул хәтле моңһоулыҡ, шул хәтле һағыш нисек һыймаҡ кәрәк? Ҡыҫып-ҡыҫып яратҡы, наҙҙарым менән бөтә ҡайғыларын иретеп таратҡым килде шул баланың!
- Исеме Әйшә, - тип яуапланы әбейем һорауыма. Тетрәнеп киттем. Был нимә, тағы бер билдәме? Үҙемдең Аллаһ ҡаршыһындағы исемем Миңлеғәйшә бит. Әйшә-Миңлеғәйшә… Ҡыҙҙарға исемде әсәһенә оҡшатып ҡушыу бар инде. Яйлап һүҙҙе Мөнөй әбейгә борам. Миңниә инәй башын сайҡап уйланып тора.
- Төшөмә өләсәйем керҙе. Төҫөн дә онотоп бөткәйнем инде, бер кергәне юҡ ине. Анауы аҡ торна апайыңдан хәбәр килтергән, тот шуны, ысҡындырма, - ти. Уянып киттем дә, хәйерлегә булһын, тип уйланып ятам. Бынауы ҡалала аҡ торна түгел, һоро торна ла булмай ҙаһа, тим. Өләсәйем минән хәйер теләйҙер, тип мәсеткә киттем. Бәй бер заман ҡараһам, артымдан ап-аҡ торна килеп керҙе. Өләсәйем ҡушҡас ни, барҙым да тоттом инде, - тип кеткелдәп көлә. Уға ҡушылып мин дә көләм. Ҡыҙыҡ инде был донъя. Берәүҙәр һине ғүмер буйы “торна муйын”, “торна бот” тип үсекләй, кәмһетә. Ә кем өсөндөр һин – изге ҡош, тотем, көтөлгән, көҫәлгән… Кеше шул тиклем һуҡыр зат. Ул йыш ҡына үҙ-үҙенең ысын йөҙөн дә күрмәй-танымай.
Ә һин һуң, Тамара-Миңлеғәйшә, үҙ-үҙеңде таныйһыңмы? Үҙ-үҙеңә баһаны нимәгә ҡарап ҡуяһың? Был донъяла тотҡан урыныңа ҡарапмы, әллә алда өлгәшәсәк мөмкинлектәреңә, көсөңә ҡарапмы? Ниңә берәүҙәр һине әйләнгән һайын суҡырға, кәмһетергә, рәнйетергә генә тора, икенселәр тәү ҡараштан үҙ итә, баш әйләнерлек һүҙҙәр менән бүләкләй, йылыта, өмөт бағлай?..
Был минең һуңғы тиҫтә йылдағы иң бәхетле Яңы йылым. Ир тигәндәре, ауыр тупрағы еңел булһын, бөтә байрамдарҙан ваз кистереп бөткәйне инде. Көнө буйы арманһыҙ булып бешереп-төшөрөп әҙерләнәһең дә, бөтөн хеҙмәттәрең өсөн “бүләк” бер – иҫереп, лаяҡыл булып хәшәрәт ҡиәфәткә кергән “хәләл ефет”, йәки хәләл афәт, кем әйтмешләй. Шәм яҡтыһында табын ҡороп, моңло көйгә талғын ғына парлап бейеп, сөкөрҙәшеп кенә байрам итке килмәгән тиһеңме ни, минең дә? Бәхетеңә яҙмағас, киноларға ғына ҡарап булһа ла йыуанаһың инде.
Төнгө ҡала уттарын йылы, нурлы йортта хөрмәт иткән, яҡын күргән аҡыллы, сабыр, матур инәй менән серләшеп күҙәтеп ултырыуы ниндәй күңелле!
Үҙемдең тормошто ҡыҫҡаса ғына һөйләп ташланым. Искәндәрҙе ҡыҫтырманым. Уны кем тип аңлатайым? Мөхәббәтем типме? Мөхәббәт ул уртаҡ була. Ә мин Искәндәрҙең миңә ҡарата нимә тойғанын белмәнем һәм әле лә белмәйем. Яҙмышыммы? Улай икән, ниңә ул янымда түгел? Ҡәһәремме? Ә ниңә уның менән бергә булған мәлдәр хаҡында хәтирәләрҙе иң ҡәҙерле нәмәләй кеүек барлайым, һаҡлайым?..
- Зарлана торған кеше түгел, тип уйлағайным да мин һине, - әбейемдең тауышында ҡәнәғәтлек ишетәм. Һин, кем әйтмешләй, “халява” көтмәйһең тормоштан. Халява ул бушҡа килгән була. Бушҡа килгән, тимәк, осһоҙло. Ә һиңә арзан нәмә кәрәкмәй, һин иң яҡшыһына лайыҡ. Ябай ғына алмазды иң затлы аҫылташҡа әйләндерер өсөн түҙемле, осҡор оҫта, оҙайлы хеҙмәт кәрәк. Ә һине бриллиантҡа әйләндерергә оҫта кәрәкмәй – һин үҙеңде-үҙең шымартаһың, үҙеңде-үҙең камиллаштыраһың. Бер заман мең-мең нурҙар сәсеп ялтырап асылырға һиңә бер генә нәмә етмәй – лайыҡлы тирәс. Көмөш, алтын – барыһы ла арзан. Һиңә тик платина – аҡ алтын ғына бара. Аҡ алтын ул бик ҡиммәтле нәмә һәм бик ҡаты ла. Уны үҙең теләгәнсә бөгөргә ныҡ ҡайнар йөрәк кәрәк. Ҡайҙа бора тип аптырайһыңдыр инде. Бәлки аптырамайһыңдыр ҙа, һиҙәһеңдер. Эйе, ейәнемде һөйләйем. Холҡо ауыр тигәйнем инде. Ул үҙ-үҙенә, башҡаларға, хатта тормошҡа ла көс еткеһеҙ талаптар ҡуя. Ул буй етмәҫлек камиллыҡҡа ынтыла. Һәм ынтылышының фәтеүәһе булмауын аңлауҙан, һыҙлана. Ул һиңә күңелен тиҙ генә асмаясаҡ. Хатта яратҡан осраҡта ла, һине ете ҡат боҙло мәкегә сумырып, ете ҡат утҡа ташлап һынаясаҡ. Ул аяуһыҙ. Һинең ғазаптарың, кисерештәрең уға барыбер. Әммә уның һынауҙарын үтһәң, һинең һәр ғазап сиккән секундың йөҙләтә бәхет булып кире ҡайтасаҡ. Ул һине алтын тәхеттәргә күтәрәсәк, ел-ямғыр түгел, башҡаларҙың ҡырын күҙенән дә һаҡлаясаҡ. Кәрәк икән, хатта ғүмерен дә һинең аяҡ аҫтыңа ырғытасаҡ. Бына шундай кеше ул. Уның һынауҙарын үтеү миңә нимәгә кәрәк инде, тиһеңме… Яңғыҙ башың – тыныс ҡолағың. Улдарың бар, эш-шөғөлөң бар. Уныһы шулай, эйе, ауыртмаған башына кем үҙе теләп тимер таяҡ алғыһы килһен. Әммә был һынауҙарға һин күнәсәкһең һәм үтеп сығасаҡһың. Беҙ был турала икебеҙ ҙә беләбеҙ, шулай бит. Мин бит бая юҡҡа ғына ҡулыңа фото тотторманым. Ул баланы күреү менән төҫөң дә үҙгәреп китте бит һинең. Шул ҡыҙсыҡтың күҙендәге һағышты юҡ итер өсөн һин минең ейәнем һынауҙарын түгел, тамуҡ ғазаптарын да йырып сығасаҡһың. Һиндә көс бар. Рух көсө. Һинең әле бер-нисә айҙа өлгәшкәндәрең һинең мөмкинлектәрең менән сағыштырғанда, бер ни ҙә тормай. Һиңә улар уйын ғына булды, шулай түгелме ни? Һине алда күпкә юғарыраҡ үрҙәр, ауырыраҡ йөктәр, олораҡ яуаплылыҡтар көтә.
Сәғәт ун икене һуҡты. Тышта бер-бер артлы фейерверктар аттыра башланылар. Миңниә инәйҙең телефоны “шартлай” яҙҙы. Һәр балаһы ҡотлап шылтырата.
- Әйттем инде, төн уртаһында шылтыратып йонсотмағыҙ, йоҡларға ятам, тип, юҡ, тыңламайҙар, - тип әбейем балаларын ҡәнәғәт тауыш менән орошоп алды, һәр береһенә Аллаһы Тәғәләнең рәхиме төшөүен теләне. Мин үҙ уйҙарыма “баттым”. Бер аҙна элек Миңниә инәй ейәненә димләп ауыҙ асһа, бында башҡа аяҡ та баҫмаҫ инем. Ә әле… Ә әле тормошома өр-яңы мәғәнә өҫтәлергә тора. Күҙ алдыма ҡыҙҙарының ебәктәй сәстәрен төрлөсә үреп, наҙлыҡайҙарын яратып, иркәләп ултырған Рушанна килә. Матур әсәй, һөйкөмлө, балалар, көнләшерлек татыулыҡ һәм аңлау… Уларға һоҡланып ултырғанда нимәлер йөрәгемде сәнсеп-сәнсеп ала ине. Ул “нимәлер” – һуңғы балам шәүләһе булғандыр. Иң үкенеслеһе. Ни тиһәң дә, иң беренсеһе төшкәндә миндә әле әсәлек хистәре уянып та өлгөрмәгәйне, үҙем дә бала ғына инем. Ә быныһында бәпес танһыҡлауҙың ни икәнен яҡшы белә инем. Көтә инем. Һәм мә һиңә - минең иң күп өмөттәр менән көткән йән эйәһе үҙе менән ҡабат әсәй булырға мөмкинлектәремде лә алып китте.
Аллаһы Тәғәләнең рәхиме төшһөн бәләкәсемә. Нишләп һиңә, гонаһһыҙ фәрештәгә, рәнйеп ҡалғанмын икән? Әле ысҡындырҙы. Иҫләгәндә беренсе тапҡыр һыҙланыу тоймайым. Уйҙарым тағы Миңниә инәй тауышына өҙөлә.
- Өләсәйем бахыр әйткән булыр ине. Яҡуп пәйғәмбәребеҙҙең улы Ибне Әмин кеүек ҡыландым, балаларыма Көс, Мал, Төҫ,Сәм, Хис тип исем ҡушып ҡабул иттем, тип. Көс тигәненең көсө күп тә, тик тормошта ауырлыҡ еңергә генә белә, еңеллек килгәндә нишләргә белмәй. Мал тигәне гел маллы-түлле булды, әммә мал кеүек әрпеш, таҙаны бысраҡтан айырмаҫ булды. Төҫ тигәнем аяуһыҙ һылыу, ҡарап туйғыһыҙ ҙа, ташҡурсаҡ кеүек йәнһеҙ. Сәм тигәнем тынғы белмәй донъя артынан ҡыуалай, арттағына ҡарап шөкөр итмәй. Хис тигәнем бигерәк кеше йәнле. Башҡаларҙың зарын тыңлап, донъя көтөүҙән артта ҡала.
Был тарихты тыңлап, өнһөҙ ҡалдым. Байтаҡ шым ултырғас ҡына, Миңниә инәйҙән һорай ҡуйҙым:
- Ә ниңә өләсәйегеҙ һәр балаһына бәхет кенә теләмәне икән?
- Һәр кеше лә балаға бәхет теләй. Тик бәхетте һәр кем үҙенсә аңлай. Өләсәй ҙә һәр балаһы тыуғанда үҙенә бәхет өсөн нимә етмәй торған, шуны балаға һораған. Йәғни хәле етмәҫтәй, тормош ауырлығын күтәрә алмаҫтай йонсоғанда үҙенә ярҙамға Көс теләгән. Тапҡан-таянғаны тамаҡ аҫырарға етмәгәндә булғанын ишәйтергә Мал һораған. Төҫкә матурҙарға йәшәүе еңелерәк икән тип сибәрҙәргә көнләшкәндә, балаһына төҫ теләгән. Кешенән кәм булмаҫҡа серәшкән сағында, үҙенән-үҙе сәм тыуған. Башҡалар үҫеп, үҙ юлы менән киткәс, үҙенең әрнеүҙәрен, һағыштарын аңларға, сер бүлешергә Хис кәрәк булған. Миңлекәй апайым өсөн ғүмер буйы үртәлде өләсәйем. “Бөтә көсөм шунда киткән” – тиер ине. Башҡаса кеше дауалау менән шөғөлләнмәне. Көсөм юҡ, тине лә ҡуйҙы. Ә күрәҙәлеге ҡалды. “Һәләтемде Миңлекәйгә ҡалдырыр инем, бәғере ҡаты булып сыҡты. Миңниәгә ҡалдырыр инем, артыҡ йомшаҡ бәғерле, тип ҡайғырҙы ла ултырҙы. Инде апайымдың бер ҡайтып күренеренә өмөт өҙгәс, әйтте. “Былай булғас, беҙ көтөп ала алманыҡ. Хоҙай Тәғәләнән Миңлекәйемә оҙон ғүмер теләнем. Оҙаҡ йәшәһә, аҡылына килер, әжәл алдында булһа ла хатаһын таныр, тинем. Шул саҡта һиңә хәбәр ебәрергә илсе табыр. Тере саҡта күрешә алмаһағыҙ, фатихам – Миңлекәйгә. Өлгөрмәһәгеҙ, бар рәхмәт – сәләм килтерәсәк балаға төшөр. Һин, Миңниә уны яныңдан ебәрмәҫһең, ул нәҫелебеҙгә төҫ бирәсәк,” тине.
- Ә беҙ осрашмаған булһаҡ? Ярты йыл элек минең мәркәзгә килерем дә билдәһеҙ ине. Унда нимә булыр ине?
- Тәҡдиргә яҙылғас, барыбер килер ине был көн. Әллә минең бөтә йәшлегем, көсөм ҡалған ауылымдан киткем килгән тиһеңме? Һәр ташына тирем тамған үҙем ҡорған нигеҙемдән айырылғым килгәнме? Тәүҙә ҡарыштым балаларға, китмәйем, ошонда үләм, тинем. Улар һаман ныҡышҡас, уйлана төштөм. Хоҙай Тәғәләнең әмере микән әллә был күсеү, тип икеләндем. Яҙмышымды яҙлыҡтырмайым, тип риза булдым. Бына бит, ҡылған доғаларым бушҡа китмәне. Апайымдың хәбәрен алдым. Өләсәйемдең дә рухы тынысланғандыр, шәт. Әгәр шунда тәки серәшеп, ауылымда ҡалһам, бығаса бәлки әхирәткә лә күскән булыр инем, ә бурысым үтәлмәй берәй балама йөк булып тороп ҡалыр ине. Ә йөк ул – сир. Тәҡдир ҡушҡанын үтәмәү һәр ваҡыт ауыр сиргә һабыштыра. Сирләгән сағымда гел Аллаһы Тәғәләнән хаҡ юл күрһәтеүен һораным һәм һәр ваҡыт терелдем. Әйшә ҡыҙымдың яҙмышын ышаныслы кешегә тапшырһам, башҡа ғүмер һорамам. Күп йәшәнем, матур йәшәнем, үкенерлек түгел. Балаларым минән бигерәк илгә хеҙмәт итте. Ейәндәрем дә ил яҙмышын үҙенәкенән өҫтөн ҡуя. Ир кеше шулай булырға тейеш. Ә беҙгә - ҡатын-ҡыҙға ир яҙмышы тапшырылған. Эйе, иргә бәхет булырға тейеш беҙ. Ирҙәрҙең йүнлеһе самаһыҙ ғорур була. Мин дим-яр иткәне бигерәк тә. Быны нимәгә әйтәм, әгәр әле берәй үкенесең булһа, асыҡлап, хәл итеп ҡуй. Аҙаҡ, ейәнем “тырнағына” эләккәс, башҡаны уйлап йөрөүеңде һиҙһә, ғәфү итмәҫ. Әйшә ҡыҙым һине үҙ итер, шикләнмәйем. Әммә атаһы ҡыҙына әсәй кәрәк тип, туҡтап ҡалмаҫ. Үҙенең һинең өсөн донъяла берәү генә түгел икәнен белеү менән, арағыҙҙы өҙәсәк. Иртәгә, тиһәм, бөгөн инде, төштөн һуң, улар икәүләп бында киләсәк. Шуға әйтәм, һүҙ әйтәһе кешең бар икән, әле шылтырат һәм аңлаш. Яңы йыл төнөндә нимә ҡыланһаң да, нимә һөйләһәң дә килешә ул, тартынма. Ҡояш ҡалҡҡанда яңы тормош башларлыҡ булһын!

Буйһондом. Кейендем дә төн уртаһында уттары балҡып торған ҡалаға сығып киттем. Бер-нисә тапҡыр телефонда Искәндәрҙең номерын яттан йыйҙым. Әммә сигналға баҫырға йөрәк етмәне. Нимә тота мине? Ҡурҡыу. Мин ныҡ итеп ҡурҡам. Искәндәрҙәнме? Юҡ, унан түгел. Мин… үҙ-үҙемдән ҡурҡам. Уның тауышын ишетеү менән, йөҙөн күреү менән һушһыҙ йығылырмын һымаҡ. Ун йылдан артыҡ ваҡыт буйына Искәндәргә ҡарата булған хисем, һыҙланыуым тәнемә, йөрәгемә, ҡан тамырҙарыма ҡушылып үҫкән бит инде. Уны нисек әрнеүһеҙ генә йолҡоп алырға? Ул бит инде минең бер өлөшөм, итем… Ул бит тәндәге шешек ҙурлыҡ ҡына нәмә түгел хәҙер, наркоз менәнме-юҡмы ҡырҡып ырғытырлыҡ. Ул минең йөрәгем, бауырым, үпкәм… Иртәгәнән башлап Искәндәрҙе тормошомдан һыҙып ташлау… Ул бит минең үҙемде һыҙып ташлау менән бер иш була түгелме ни?! Ни эшләргә миңә, Хоҙайым?! Ни ҡылырға, Мөнөй әбейем?!
Тороп тор, Тамара. Һин хәҙер бизнес кешеһе булараҡ, рациональ аҡыл менән уйлап ҡара, хискә бирелмәй генә. Киләсәк тормошҡа маҡсаттарҙы билдәләп, үткәндәргә йомғаҡ яһап уйланып ултырғанда ниндәй өлкәләрҙе өҫтөнлөклө йүнәлеш тип билдәләгәйнең әле? Эйе, дөрөҫ – ғаилә ҡороу, ҡыҙ бала бағыу.Эш бер ҡайҙа ла китмәй, уны йырып сыға алаһың. Ә бына әле, йәш ҡатын сағыңда, теләгең һәм мөмкинлегең барында ғаилә усағын тоҡандырыу – фарыз ғәмәл. Яңғыҙ ҡалыу – ул тәбиғәтеңә һәм хатта дингә лә ҡаршы төшөү буласаҡ. Һин бер тапҡыр ҡурҡаҡлығың арҡаһында Искәндәрһеҙ ҡалған инең. Ә әле шул уҡ ҡурҡыу арҡаһында үҙ маҡсаттарыңдан баш тартырға уйлайһыңмы? Әгәр Искәндәр һиңә кәрәккәнде бирә алмай икән, ниңә уның үҙенән баш тартмаҫҡа? Ниңә маҡсатыңдан баш тартырға? Миңниә инәй “үткәндә үкенесең булһа,” тине… Нимә ул минең үкенесем? Искәндәрме? Дөрөҫөн әйткәндә - юҡ. Ул мине ярата инеме шул ваҡытта, әллә уйнай инеме? Бына шуны асыҡламауым үкенес. Әгәр яратҡан булһа, “минең тәүге мөхәббәтем” тип хәтерләр инем һәм үкенес ҡалмаҫ ине. Әгәр уйнаған ғына булһа, “минең алданыуым” тип баһалар инем дә, шулай уҡ үкенес ҡалмаҫ ине. Үкенесте ниндәй хәтирәгә әйләндерергә? Был яуапты тик Искәндәр генә бирә ала. Тимәк, Миңниә инәйем тағы хаҡлы. Мин ысынлап та шылтыратырға, асыҡларға тейеш. Таң атыуға мин “ниһәйәт, Искәндәрҙе ғәфү итергә һәм үҙемдән “ысҡындырырға” тейеш. Ун йылдан артыҡ ғазапланыуыма сик ҡуйырға тейешме мин, юҡмы? Асыу менән телефон төймәһенә баҫам. Төнгө сәғәт дүрт, бишенсе киткән. Искәндәрҙең йоҡлаған булыуы ла мөмкин, телефонын да һүндереп ҡуя ала. Юҡ, һүндермәгән гудок китте. Тимәк, аңлашыу – тәҡдиремә яҙылған. Теге яҡта Искәндәрҙең тауышын ишетәм. Ә телем аңҡауға йәбештереп ҡуйылғанмы ни, бер ни ҙә яуап бирә алмайым. Ул бер нисә тапҡыр “Кем был?” тине лә, тымды. Тағы күпмелер ваҡыт үтте. Ныҡ итеп Искәндәрҙең трубканы һалыуынан ҡурҡам, ә үҙем уны туҡтатырға һүҙ әйтә алмай шаңҡып тик торам.
– Һин ҡайҙа? – уның шулай тип һорағаны саҡ башыма барып етеп, тирә-яғыма ҡарайым. Уйланып байтаҡ ер киткәнмен икән. Яҡындағы бер бинанан ижекләп тигәндәй урамдың атамаһын, йорт һанын уҡып сығам.
- Шунда ғына тор, ун минуттан барып етәм.
Ун минуттан? Ун минуттан Искәндәр бында буласаҡмы? Ҡасырға! Хет ҡайҙа булһа ла! Миңниә инәйгә кире йүгерергә! Күккә ашырға! Ер тишегенә кереп ятырға! Ҡайҙа булһа ла ҡасырға! Бөтә тәнем дер-дер ҡалтырай башланы. Ҡышҡы төн бит, тәбиғи. Тик беләм – ҡалтырауым өшөүҙән түгел, ҡурҡыштан. Нисек кисерергә был осрашыуҙы? Нисек һөйләшергә? Күрешеүҙе кисерә алһам, айырылышыуҙы кисерергә көсөм булырмы?
Яҡында ғына ҡара “БМВ” килеп туҡтаны. Унан төшкән кеше шәп-шәп атлап миңә ҡаршы йүнәлде. Ҡасандан бирле ҡоторған кеүек дөпөлдәгән йөрәгем ниһәйәт ситлегенән сығып ҡасырға булды, ахрыһы - өҙөлөп төштө лә Искәндәрҙең аяҡ аҫтына тәгәрәне. Ана, хәҙер иҙгәнсе тапап китәсәк бит, иҙәсәк! Мин иҫтән яҙҙым...
*****
Уяныр-уянмаҫ ятҡан мейе әле нимәнең килеп ҡағылыуын аңламай тора.Битемә иҫ киткес шыма ,нәфис,йылы ғына тән килеп һыйына.Танауыма,күҙ ҡабаҡтарыма нескә генә бөҙрәләр тейеп аяуһыҙ ҡытыҡлата.Бына инде ҡосағыма нәҙекәй генә тығыҙ тән йөрәгемә йөрәген тейҙерерҙәй булып йылыша.Йылы ғына саф һулышты әллә ниндәй хушбуйҙарҙан артыҡ күреп еҫкәй-еҫкәй уяна башлайым.Ҡосағымдағыны ҡыҫып алып, ҡайһы ере тура килә шунан, үбә-үбә иркәләйем,ә ул ирәйеп китеп сырҡылдай.Минең ҡолаҡҡа мең-мең ваҡ ҡына ҡыңғыраусалар сыңғырлаған һымаҡ ишетелә.Иң матур көй,иң матур ауаз-сабый көлөүө...Беләм-бөтә тәне менән килеп һыйынған йән эйәһе өсөн әлегә мин иң ҡәҙерле,иң кәрәкле кешемен.Бәхетемде аңлауҙан күңелемә ташҡын булып мөлдөрәмә наҙ тула...
-Әсәй!
-Әү бәпкәйем.
-Һин мине нисек итеп яратаһың?
-Артыҡбикәм итеп!
-Бөтәһенән дә артыҡ итепме?
Эйе,бөтәһенән артыҡ!Бөтә байлыҡтарҙан артыҡ итеп!Бөтә алтын-хазиналарҙан артыҡ итеп!Үҙ бәхетемдән артыҡ күреп яратам.
-Әсәй!
-Әү?
-Һин дә миңә Артыҡбикә ул...Тик атайыма әйтмә йәме?
-Ниңә?
-Ул уны ғына шулай яратабыҙ икән ,тип белһен.
-Белә инде ул,белә...Уны ғына яратабыҙ...
Ишек асылған ыңғайы түҙемһеҙ тауыш яңғырай
-Эй Әйшә-Ғәйшә ғали йәнәптәре!..Искәндәр Зөлҡәрнәйен яңы яулауҙарға ҡабалана.Иҫән-һау әйләнеп ҡайтыуын теләп ҡалырға иҫәбегеҙ юҡмы?
-Атай!Тиҙерәк ҡайт!-ҡосағымдағы йомроҡас инде инеүсенең ҡулында бәүелә.
-Имен-аман йөрөп ҡайт,һөйөклөм...
Мин үҙемде ғүмер буйы Артыҡбикә итеп тойҙом.Яңылышмағанмын икән...Һүҙҙең дөрөҫ мәғәнәһенә генә төшөнөргә кәрәк булған...Шөкөр,төшөндөрөүселәре яҡшы булды-һабаҡ алынды...